Door Thijs Bonger
In de nieuwsbrief van april deed ik al het een en ander uit de doeken over de contacten tussen Haydn en Mozart. Al ruim voor ze elkaar persoonlijk kenden liet de 24 jaar jongere Mozart zich maar al te graag beïnvloeden door zijn beroemde collega Haydn. Hij schreef symfonieën en kwartetten waarin we allerlei elementen uit Haydns muziek terug horen.
Eerste kennismaking
Eind december 1783 zijn er in Wenen twee dagen achter elkaar concerten. Tijdens de repetities van deze concerten schudden Mozart en Haydn elkaar waarschijnlijk voor het eerst de hand. Er klinkt muziek van Mozart, maar ook van Joseph Haydn, die in Wenen is omdat hij even niks te doen heeft voor zijn werkgever, het vorstenhuis Esterhazy. Van Haydn worden er tijdens die concerten waarschijnlijk delen uitgevoerd uit zijn oratorium ‘Il ritorno di Tobia’. Dit oratorium hoor je nooit.
Maar er bestaat een mooie en betaalbare Naxos opname van. Even goed zoeken, maar dan word je beloond met allerlei muziek die het beluisteren meer dan waard is. Zo horen we een onwaarschijnlijk heftige stuk voor koor, waarin Haydn een storm verklankt. ‘Svanisce in un momento’. Een earopener voor mensen die de muziek van Haydn vaak nogal braaf vinden. En, verderop, ook voor koor, ‘Ah, gran Dio!’, een juichend loflied op de almachtige God.
Luister naar deel II van ‘Geniale Muziekvrienden’.
Klankschilderen
In mijn uitzending van 2 juli a.s. besteed ik uitgebreid aandacht aan een aantal mooie aria’s uit hetzelfde stuk. Haydn is in dit oratorium begonnen met klankschilderen, zoals hij dat later uitgebreid zou doen in zijn oratoria ‘Die Schöpfung’ en ‘Die Jahreszeiten’. En Beethoven, die les kreeg van Haydn, heeft later dat klankschilderen weer verder uitgebouwd in zijn 6e symfonie ‘Pastorale’, met zijn getoonzette natuurtafereeltjes.
Tijdens die gezamenlijke concerten in december 1783 klinkt er natuurlijk ook muziek van Mozart. O.a. een concertaria voor tenor en orkest, ‘ Misero! O sogno’ KV 431. Die gaat over peilloos diep liefdesverdriet en doodsverlangen. En, zoals ik in het vorige artikel schreef, is Mozart zelf solist in zijn pianoconcert in C, KV 415. Vooral de finale doet het erg goed en moet na het ellenlange applaus zelfs herhaald worden. Die aria en de finale van dat pianoconcert van Mozart kunnen we horen in deel III van mijn programmareeks ‘Geniale Muziekvrienden’.
Dit is de link: Geniale Muziekvrienden, aflevering III.
Pappa Haydn
Na deze gezamenlijke concerten verdiept de vriendschap tussen Haydn en Mozart zich snel. Mozart noemt Haydn als snel liefkozend ‘Pappa’ en spreekt hem aan met ‘du’. In die tijd uitzonderlijk, gezien het leeftijdsverschil van 24 jaar. Verder is het bijzonder dat er totaal geen sprake is van jaloezie. Ze vissen tenslotte allebei in dezelfde vijver. En Mozart, die over het algemeen slecht omging met kritiek en zich door niemand iets liet zeggen, accepteerde moeiteloos Haydns kritische opmerkingen over zijn werken en deed er ook zijn voordeel mee.
Ze hebben ook een gemeenschappelijke kennis: Baron Gottfried van Swieten, een rijke diplomaat van Nederlandse afkomst. Van Swieten is dol op muziek, stopt componisten geregeld geld toe en hij helpt ze ook vaak via zijn netwerk. Zelf probeert hij ook te componeren, maar de resultaten zijn volgens Haydn ‘net zo stijf als de baron zelf’. Van Swieten richt een soort club op die elke zondagochtend concerten organiseert, waarop – en dat is in die tijd, waarin muziek altijd zo vers mogelijk moet zijn, hoogst uitzonderlijk – uitsluitend oude muziek wordt gespeeld, voornamelijk van Händel en Bach. Van Swieten heeft een tijd in Berlijn gewerkt, en ook Londen bezocht, en daar de hand kunnen leggen op een aantal manuscripten van Händel en Bach, o.a. uit het Wohltemperierte Clavier.
Mozart is vaak aanwezig op die zondagsconcerten en speelt en zingt daar ook. Door zijn kennismaking met dit soort muziek gaan er werelden voor hem open. Hij gaat er ook anders door componeren. Ook zijn vrouw Constanze loopt weg met al die fuga’s. En van Swieten vraagt Mozart of hij wat klaviermuziek van Bach wil bewerken voor het strijktrio, waarin Van Swieten zelf viool speelt. Natuurlijk verwerken Haydn en Mozart die muziek van Händel en Bach in hun eigen muziek. In hun strijkkwartetten duikt bijvoorbeeld een thema op uit Händels ‘Messiah’. In het vervolg op dit artikel – dat verschijnt in de volgende nieuwsbrief – ga ik uitgebreid in op wat onze geniale muziekvrienden voor elkaar hebben betekend qua strijkkwartetten.
Reageren?
Stuur een mailtje naar Thijs Bonger.
