Door Thijs Bonger
In de vorige aflevering van deze reeks artikelen over Mozart en Haydn – in de nieuwsbrief van november 2019 – reisden we met Mozart naar Berlijn. Een financieel wanhoopsoffensief. Mozart hoopte op lucratieve opdrachten van de Pruisische koning, maar veel leverde die dure reis niet op. Zijn populariteit in Wenen was tanende. Zijn inkomsten kelderen. De oorlog met de Turken zorgde dat de belastingen sterk omhoog gingen, met inflatie en voedseltekorten als gevolg. En met veel minder geld voor kunst en concerten. Maar Mozart weigerde de tering naar de nering te zetten. Hij bleef gokken en feesten en partijen organiseren. Ook woonde hij veel te duur en vond hij een privé-rijtuig onmisbaar. Het is beschamend te lezen hoeveel leugenachtige bedelbrieven hij aan kaptaalkrachtige vrienden schreef.
In 1790
We zitten in 1790. Mozart en Haydn zien elkaar geregeld. Doordat zijn werkgever overlijdt en het geldverslindende orkest wordt opgeheven, heeft Haydn niets meer te doen. Maar hij krijgt wel doorbetaald. Dan doet zich de kans van zijn leven voor: een uitnodiging om naar Londen te komen, dé muziekstad van Europa. Als Mozart hoort dat Haydn op reis gaat, maakt hij zich grote zorgen: ‘Maar Papa, u bent helemaal niet voorbereid op de grote wereld en u spreekt niet voldoende vreemde talen’. Haydn antwoordt: ‘O, maar mijn taal verstaan ze over de hele wereld’.
Haydn wereldster
En Haydn heeft gelijk. Hij is wereldberoemd. Tot in Amerika, waar een orkest wordt opgericht met als doel Haydns talrijke symfonieën te spelen. Hij is druk bezig met een serie van zes strijkkwartetten (opus 64) en speelt ze door met Mozart en nog twee strijkers. Ongetwijfeld plaatst Mozart kritische kanttekeningen plaatst en doet hij suggesties. Want zo liggen de verhoudingen tussen deze vrienden, ondanks hun leeftijdsverschil van 24 jaar. Ze accepteren elkaars kritiek en doen er hun voordeel mee.
Mozart was een muzikale spons. Alles dat hij hoorde werd opgeslagen in zijn fenomenale muzikale brein, om na verloop van tijd weer tevoorschijn te komen, in al dan niet gewijzigde vorm. Dat is hoorbaar in de finale van Mozarts laatste strijkkwintet (KV 614), waarin hij het thema uit de finale van Haydns strijkkwartet op. 64 nr. 6 gebruikte.
Kwintetten
Vlak voor Haydn vertrek naar Londen spelen Mozart en hij strijkkwintetten. Ze wisselen elkaar af op eerste en tweede alt. Dat weten we, omdat een van de andere strijkers er iets over heeft opgeschreven. Het gaat om Maximilian Stadler. Hij noteerde ook dat er die avonden kwintetten van Mozart werden gespeeld, waaronder twee absolute hoogtepunten in kwintettenland: KV 515 en 516. De stukken werden drie jaar eerder gecomponeerd. In 1787 had Mozart net een oorverdovend succes beleefd met zijn opera ‘Le Nozze di Figaro’. In Praag, welteverstaan, waar hij anders dan in Wenen op handen werd gedragen. Hij kreeg meteen een nieuwe opdracht: ‘Don Giovanni’, maar moest wachten op het libretto. En daaraan danken we twee grote strijkkwintetten. Het ene kwintet (KV 515) is over het algemeen zonnig en een wonder van ingenieuze componeerkunst. Het zusterkwintet (KV 516) staat in g klein, voor Mozart klankidioom bij uitstek voor het overbrengen van dramatiek en verdriet. Met name de langzame inleiding tot de finale behoort tot de treurigste muziek die Mozart ooit heeft geschreven. Mozart plaatste een advertentie in de Wiener Zeitung om beide kwintetten aan de man te brengen, maar er kwam geen hond op af. Voor ons een onbegrijpelijke zaak, want zijn kwintetten behoren tot de absolute top. Voor mij is de mooiste uitvoering die van violist Arthur Grumiaux c.s. Deze Philips opname is al zo’n vijftig jaar oud. Maar hij klinkt fantastisch en er wordt gemusiceerd met verwondering en spontaniteit.
Dit zijn de links naar de uitzendingen, waarin we bovengenoemde muziek kunnen horen: https://www.concertzender.nl/programma/geniale_muziekvrienden_503815/
In de volgende nieuwsbrief een artikel over een jonge, mooie operazangeres die de beide geniale muziekvrienden niet onberoerd liet en volop inspireerde tot het schrijven van prachtige muziek. Haar naam: Nancy Storace.
Reageren?
Leuk als u reageert! Stuur een mailtje naar Thijs Bonger.
