Toelichting op het programma van zaterdagnacht 5 oktober van 00:00 – 07:00 uur van Benno Wormgoor. In de loop der jaren heeft de wereldmuziek vele ‘diva’s’ gekend. Helaas zijn er velen overleden. Hier staan we in twee nachten even bij stil. We gaan vannacht naar de 2e aflevering luisteren, waarbij we na de vorige uitzending beland waren in 2004.
Vannacht wat meer recente namen, zoals Celia Cruz, Miriam Makeba, Mercedes Sosa, Busi Mhlongo, Yandé Codou Sène, Adrienne Cooper, Cesaria Evora, Chavela Vargas, en de onlangs overleden Chiwoniso Maraire.
Celia Cruz (1924-2005), Cuba
Celia Cruz, ook wel genoemd de Queen of Salsa, was één van de succesvolste Cubaanse artiesten van de 20ste eeuw. Ze heeft 23 gouden platen op haar naam staan en wordt door vele gezien als de invloedrijkste vrouwelijke figuur in de geschiedenis van de Afro-Cubaanse muziek.
Celia Cruz werd in 1925 geboren als Úrsula Hilaria Celia Caridad Cruz Alfonso in Havana.
Haar eerste opnamen stammen uit 1948 in Venezuela toen ze 23 jaar oud was.
Sonora Matancera
Haar doorbraak kwam 2 jaar later toen ze moest invallen bij Sonora Matancera, het meest charismatische orkest van Cuba. Het publiek moest eerst erg aan haar wennen maar het orkest stond pal achter haar en ze kreeg uiteindelijk veel succes in heel Cuba.
Henk Braaksma heeft in 2011 nog een 12-delige serie over dit orkest gemaakt voor de Concertzender die u natuurlijk via uitzending gemist kunt terug beluisteren.
Celia bleef 15 jaar bij het orkest en haar veelgehoorde kreet was Azucar!
In 1960 na de Cubaanse revolutie vluchtte Cruz naar Amerika waar ze met haar orkest in het Hollywood Palladium optrad.
Celia heeft nooit meer toestemming gekregen om naar Cuba terug te keren. In de late jaren zestig werkte ze met Tito Puente voor Tico Records. Later sloot ze een contract bij Vaya Records samen met pianist Larry Harlow. Vanaf de jaren zeventig ging ze met haar groep de Fania All Stars op tournee in Europa, Zaïre en Zuid Amerika. Ook in de jaren tachtig laat ze zich veel zien, middels optredens, televisieshows en de Hollywoodproductie Salsa in 1988.
Grammy award
Het optreden met Ray Barretto leverde in 1990 een Grammy Award op voor The Best Tropical Latin Performance. In totaal heeft ze drie Grammy's gewonnen en vier Latin Grammy's.
Na een knieoperatie begin 2003 gaat ze gewoon verder met optredens. Een paar maanden later, op 81 jarige leeftijd, overlijdt ze echter aan een hersentumor. Na haar dood is haar lichaam overgebracht naar Amerikaanse steden waar veel Cubanen wonen zodat ze afscheid van haar konden nemen. Ze is begraven in Cubaanse aarde op de Woodlawn begraafplaats in de Bronx.
Miriam Makeba (1932-2008), Zuid-Afrika
In 2008 overleed op 76-jarige leeftijd de Zuid-Afrikaanse zangeres Mirjam Makeba, ook wel liefkozend Mama Afrika genoemd.
Ze is geboren in 1932 en brak door als Jazz-zangeres in de jaren 50.
Ballingschap
Ze was een actief tegenstandster van de Zuid-Afrikaanse apartheidspolitiek en leefde daardoor vanaf 1959 dertig jaar in ballingschap. Ze keerde pas weer terug in Zuid Afrika in 1990 op uitnodiging van Nelson Mandela.
Gedurende haar periode van ballingschap woonde ze in eerste instantie in de VS, maar ook Guinee en een periode in Brussel. Ze is 5 keer getrouwd geweest, o.a met de trompettist Hugh Masakela, maar ook met de Black Power-activist Stokely Carmichael.
In 1987 deed ze mee met het Gracelandproject van Paul Simon, en de daarbij horende Graceland Tour. In 2005 maakte ze een tournee om haar carrière af te sluiten. Op 24 mei 2008 nam ze tijdens een optreden op The Hague Jazz afscheid van haar Nederlandse fans.
Op 7 november 2008 trad ze nog op in het Amsterdamse Paradiso.
Drie dagen later overleed Miriam Makeba op 76-jarige leeftijd aan een hartaanval, na afloop van een anti-maffiaconcert in Castel Volturno ter ondersteuning van de met de dood bedreigde anti-maffiaschrijver Roberto Saviano.
Mercedes Sosa (1935-2009), Argentinië
De Argentijnse Mercedes Sosa, met de bijnaam "The Voice of Latin America" was een icoon in Latijns-Amerika. Ze staat bekend als de zangeres met ‘de grootste stem’ van het continent.
40 jaar duurde de carrière van Sosa, die vanwege haar donkere haar liefdevol La Negra werd genoemd.
Sosa kreeg pas begin jaren tachtig grote bekendheid die zij deels te danken heeft aan haar linkse overtuiging tegen de militaire dictatuur in Argentinië (1976 – 1983).
Politiek actief
Sosa was een fervent voorvechter van de mensenrechten en vermengde haar ideeën, die kritisch waren tegenover de heersende junta, steeds vaker in haar muziek. Haar muziek werd daarom door de militairen verboden. De zangeres werd, aan het begin van de militaire dictatuur, tijdens een van haar concerten gearresteerd. Ze kwam vrij snel weer op vrije voeten te staan, maar ze wist dat ze gevaar liep. Wegens doodsbedreigingen van de knokploegen van het regime vluchtte Sosa naar Europa. Drie jaar woonde ze in Parijs en Madrid. Pas eind 1982, toen het militaire regime na de Falkland-oorlog instortte, keerde ze terug naar haar geboorte land.
Ballingschap
Na haar ballingschap keerde Mercedes Sosa terug naar Argentinië waar ze een reeks concerten gaf die werden beschouwd als cultureel protest tegen de toen al danig verzwakte dictatuur. Vanaf dat moment werd Sosa razend populair in Argentinië en de rest van Latijns Amerika. Haar muziekcarrière kreeg snel nog meer glans, want ook in de rest van de wereld ontving ze waardering voor de sociaal bewogen liederen. Ze zong over het beëindigen van oorlogen en armoede, maar ook over liefde vinden en geliefden verliezen. Tijdens een carrière van 40 jaar maakte La Negra meer dan zeventig albums en cd’s.
Sosa werkte tijdens haar lange carrière samen met tientallen artiesten, onder wie Luciano Pavarotti, Sting, Shakira, Andrea Bocelli en Pablo Milanes.
Mercedes Sosa overleed op 74 jarige leeftijd in 2009.
Busi Mhlongo (1947-2010), Zuid-Afrika
In 2010 overleed de Zuid-Afrikaanse Zulu-zangeres Busi Mhlongo (uitgesproken als boesi oem-shlong-go). Na Miriam Makeba verliest de zwarte gemeenschap van Zuid-Afrika daarmee opnieuw een muziek-icoon. Busi Mhlongo was 62 jaar en ze overleed aan borstkanker. Busi Mhlongo is de Zuid-Afrikaanse zangeres die de maskandi muziek wereldbekend heeft gemaakt.
Maskandi
Maskandi (ook maskanda genoemd) is gitaarmuziek met de typische township klanken. Die muziek was vooral geliefd was bij de Zulu migranten-mijnwerkers, maar het is ook de muziek die de traditionele Zuid-Afrikaanse muziek wereldwijd zo geliefd maakte. Volgens Weziwe Thusi, minister van Kunst en Cultuur van de provincie KwaZulu-Natal, was Busi Mhlongo de eerste artieste die voluit voor maskandi ging en hebben haar optredens met onder andere Hugh Masekela, Dorothy Masuka, Salif Keita en Manu Dibango heel veel betekend voor de Zulu-gemeenschap. Volgens Cosatu (Congress of South African Trade Unions, de grootste vakbondskoepel van Zuid-Afrika) heeft Busi Mhlongo een unieke bijdrage geleverd voor enerzijds de ontwikkeling van de Zuid-Afrikaanse muziek en cultuur, en anderzijds de strijd ten gunste van de achtergestelde zwarte gemeenschap. Cosatu verwees o.a. naar Umentyisi, het lied waarin Mhlongo het geweld tegen zwarten veroordeelde.
Yandé Codou Sène (1932-2010), Senegal
Yandé Codou Sène werd geboren in Sine Saloum in centraal Senegal en groeide op in de Serer tradities, Sène heeft leren zingen op de traditionele klanken van sabar, tama, balafoon, kora, riti (viool), en xalam en de polyfone harmoniserende van een vrouwenkoor. Daarnaast heeft ze nog in 2 films gespeeld.
Hoewel ze haar eerste album pas uitkwam toen ze de 65 jarige leeftijd bereikte, heeft Yandé Codou Sène een grote invloed gehad op de moderne Senegalese muziek.
Youssou N'Dour
Ze debuteerde met het album Gainde – Voices from the Heart of Africa, dat ze maakte met Youssou N'Dour in 1995. Het zelfde jaar, was haar emotionele zang opnieuw te horen op het volledige album Youssou N'Dour Presente Yande Codou Sene.
Terwijl het muziektijdschrift RootsWorld beweerde dat ze " bergen kan verplaatsen met haar positieve poëtische stem", noemde men bij de website van Djembe and Mande Music haar stem "een technisch prachtig instrument met groot bereik en rijke boventonen’.
Adrienne Cooper (1946-2011), USA
De in 2011 op 65 jarige leeftijd overleden Adrienne Cooper uit de VS, was een grootheid op het gebied van Jiddische zang en vernieuwingen daarin.
Van Carnegie Hall tot het Concertgebouw in Amsterdam, van Moskou tot Jeruzalem , heeft zij het publiek gebiologeerd. Ze werkte in het hart van de klezmer- revival scene, het vernieuwen met een geheel originele interpretatie van de Jiddische lied.
Overigens heeft de Concertzender in 2002 het concert dat ze gaf in het Concertgebouw opgenomen en uitgezonden.
Optredens
Ze heeft onder meer op de planken gestaan en cd’s opgenomen met Frank London 's Klezmer Brass AllStars, de klarinettist David Krakauer, Zalmen Mlotek, The Three Jiddisch Divas, pianiste en componiste Marilyn Lerner, The vliegende Bulgar Klezmer Band en vele anderen. Verder heeft ze aan diverse theaterproducties meegewerkt, zoals het veelgeprezen "The Memoir of Gluckl van Hameln (met Jenny Romaine en Frank London / Great Small Works Theater), "Ghetto Tango" ( met Zalmen Mlotek ), en "Esn : Songs from the Kitchen" (met Lorin Sklamberg en Frank London). Recente projecten zijn onder haar multi- media concert ervaring "Every Mother's Son : Joodse Liederen van Oorlog en Vrede stichten" met animaties door Israëlische beeldend kunstenaar Mor Erlich en revolutionaire tweetalige liedcyclus componist Marilyn Lerner 's "Shake My Heart Like a Koperen Klok : Op de Poëzie van Anna Margolin."
Cesaria Evora (1941-2011), Kaapverdië
De Kaapverdiaanse legende Cesaria Evora die in 2011 overleed op 70 jarige leeftijd, is de kampioen vertolker van de oorspronkelijke en traditionele morna en coladera. Ze begon haar carrière als zangeres in Mindelo op het eiland São Vicente meer dan vijfenveertig jaar geleden. Toen ze net twintig was, zong ze al over de romantische teleurstellingen en de afgelegen ligging van de Kaapverdische eilanden, op cd uitgebracht onder de naam Radio Mindelo. Cesaria zingt coladeras (catchy songs, geschikt voor de dansvloer) of mornas (Kaapverdische blues).
Wereldster
Haar werk werd door verschillende grote namen in het dj-landschap geremixt (o.a. Carl Craig, Osunlade en Kerri Chandler). Ook werkte ze samen met grote namen als Compay Segundo, Bonnie Raitt en Ceatano Veloso.
In 2004 won ze een Grammy Award voor het 'Beste Contemporary World Music Album', met het album Voz D'Amor.
In 2009 bracht ze een volledig nieuwe cd uit (Nha sentimento), een album dat de zwaarte en de lichtheid van haar stem combineerde, met aanzienlijk meer latin- en samba invloeden dan gewoonlijk.
Gezondheidsproblemen dwongen haar eind september 2011 tot het beëindigen van haar carrière. Op 17 december 2011 overleed Évora op 70-jarige leeftijd aan de gevolgen van hartfalen. Als eerbetoon aan aan Cesária Évora is de Luchthaven Sao Pedro op 8 maart 2012 omgedoopt tot Cesária Évora International Airport.
Chavela Vargas (1919-2012), Mexico
Isabel Vargas Lizano, beter bekend als Chavela Vargas Vargas werd geboren op 17 april 1919 in San Joaquin de Flores, Costa Rica. Op 14-jarige leeftijd verliet ze haar geboorteland door een gebrek aan muzikale kansen, en zocht haar toevlucht in Mexico, waar de entertainmentindustrie bloeide. Ze zong in de straten, en werd een professionele zangeres.
Toen ze tegen de dertig liep kwam haar carrière als professioneel zangeres eindelijk van de grond.
Markante verschijning
Vargas was sinds haar jeugd al een markante verschijning, ze droeg mannenkleren en rookte sigaren. Later, op het podium, maakte een fles drank het plaatje af.
Chavela Vargas was niet in een hokje te stoppen en liet zich niet overhalen de voornaamwoorden in haar nummers van geslacht te laten veranderen. Nee, ze zou de traditionele Mexicaanse ranchera’s blijven vertolken, wellustige liedjes die erom bekend stonden door één zanger en één gitaar voorgedragen te worden. Thema’s als patriottisme, de natuur en de liefde kenmerken deze traditionele ranchera’s en werden ook door Vargas omarmd. Lesbisch of niet.
Ze had veel succes in de jaren 50, 60, en eerste helft jaren 70, en gaf concerttournees door Mexico, de Verenigde Staten, Frankrijk en Spanje.
Alcoholproblemen en afscheid
Ze nam gedeeltelijk afscheid van het podium eind jaren 70, voor een 15 jaren durende strijd tegen alcoholisme, die ze in haar autobiografie Y si quieres saber de mi pasado (als je mijn verleden wil kennen) beschrijft als "mijn 15 jaren in de hel". Vargas keerde terug naar het podium in 1991, en trad op in "El Habito" in Coyoacán, Mexico-Stad. Op 15 september 2003 gaf ze op 83-jarige leeftijd haar laatste optreden in de Carnegie Hall in New York waar fans om toegiften bleven vragen.Op 4 december 2007 gaf ze haar afscheids-optreden in het Auditorio Nacional in Mexico-City, genaamd Gracias Mexico. Ze woonde tot haar dood in Tepotzlan (Morelos) en bracht uiteindelijk 80 albums uit. Zij is in 2012 op 93-jarige leeftijd overleden.
Chiwoniso Maraire (1976 – 2013), Zimbabwe
Een van Zimbabwe's meest getalenteerde musici / zangeressen, Chiwoniso Maraire, overleed aan een longinfectie in Harare op 37-jarige leeftijd. Ze was een aantal jaren geleden nog te zien op Parkpop en ook in Vrije Geluiden op tv.
De mbira, de Zimbabwaanse versie van de duimpiano, gaf haar hele leven toon en ritme. Haar vader Dumisani Maraire was de legendarische mbiraspeler en leraar. Chiwoniso begon al op de duimpiano te spelen toen ze vier jaar was. De voorwaarde was wel dat school er niet onder mocht lijden. Eigenlijk hoort een vrouw in Zimbabwe niet op een Mbira te spelen.
Chiwoniso werd geboren in de Verenigde Staten en de Maraires zouden pas weer terugkomen toen het blanke minderheidsregime in 1980 was verwijderd. Terug in eigen land gingen school en muziek gewoon door. Haar eerste band speelde hiphop, maar dan wel met traditionele begeleiding van marimba en natuurlijk mbira.
Twee albums
In 1993 begon Chiwoniso begon in in een lokaal café met het opbouwen van haar eigen repertoire. Logische volgende stap: een eigen album. Dat werd Ancient Voices, een samenwerking met producent Keith Farquharson, zonder wie we waarschijnlijk nooit een solo-cd van haar hadden gehad. Ancient Voices was een sensatie: originele songs, opgebouwd rond de mbira, ingebed in een moderne band die niet bang was voor invloeden van buiten. Waar collega Thomas Mapfumo het bij de roots hield zocht Chiwoniso het avontuur op.
Het werd stil. Chiwoniso nam afstand van de muziekwereld om zich te concentreren op de opvoeding van haar twee kinderen. Weer haalde Farquharson haar over om onder eigen vlag een album op te nemen. Het resultaat was eclatant: Rebel Woman uit 2008, een verwijzing naar de vrouwelijke guerillas die tegen het Rhodesische bewind gevochten hadden en die, zoals alle vrijheidsstrijders zonder politieke connecties, genadeloos uit de Zimbabwaanse geschiedenis waren weg geschreven.
In de voetstappen van haar vader vertrok ze uit dat verstikkende politieke klimaat en ging wonen bij haar zus in Californië. Maar Zimbabwe bleef thuis.
Dat ze er, 37 jaar oud, afgelopen zomer vanwege een longinfectie is overleden, valt moeilijk te begrijpen, totdat je je beseft dat ze ziek werd in een land waar de gezondheidszorg volledig is ingestort en de gemiddelde leeftijd van mensen is gedaald tot veertig.
Deel 1 van overleden diva's werd uitgezonden op 11 augustus 2013 van 00:00-07:00 uur
