Net als Schubert stierf Juliusz Zarȩbski (1854-1885) op zijn 31e, één en al belofte. Favoriete leerling van Liszt, vierde hij triomfen als pianovirtuoos. In 1878, in Parijs, tijdens de Wereldtentoonstelling, was Zarebski in één klap het gesprek van de dag. Voor 5000 man publiek bespeelde hij daar een pas uitgevonden instrument.
Stapel op klavieren
Stel je voor: een normale vleugel met daarop nòg een vleugel, maar zonder poten. We hebben dan dus twee klavieren boven elkaar. Het bijzondere is dat het bovenste klavier het spiegelbeeld vormt van het onderste. Boven zitten de bassen rechts en de discant links. Een van de voordelen is dat de pianist nu ineens met tien vingers in hetzelfde toongebied kan opereren zonder handenhinder. Ander voordeel kan zijn dat je stukken die erg vanuit de onderhand gedacht zijn, zoals vaak bij Bach, zou kunnen spelen met de baspartij rechts. De meeste pianisten kunnen rechts nou eenmaal meer dan links. Voorwaarde is wel dat je jezelf met één hand in spiegelbeeld moet leren spelen. Die hels moeilijke klus kreeg Zarebski voor elkaar in twee maanden tijd, op zich al een prestatie van formaat. Zelf had hij het over de emancipatie van beide handen en een vergroting van hun muzikale territorium. Liszt deed ook nog een duit in het zakje en zei: ‘Alles wat mogelijk is op een conventionele piano is al eens gedaan. Maar dit is het instrument van de toekomst en het biedt nieuwe kansen’.
Wereldpremière
Bij Zarebski’s eerste concert op dit instrument waren veel beroemde componisten aanwezig. Een paar namen: Saint-Saëns, Massenet, Alkan, Gounod en Delibes. En een paar maanden later speelde hij dus op de wereldtentoonstelling voor 5000 man. De kranten kwamen superlatieven tekort. Boven één artikel stond: ‘Adieu Chopin, Viva Zarebski.’ De uitvinders van het instrument, de gebroeders Mangeot, kregen een gouden medaille en zagen de verkoopcijfers van normale piano’s spectaculair stijgen. En Zarebski ging op tournee om het revolutionaire instrument overal te demonstreren. Groot commercieel voordeel voor hem: hij had een absoluut monopolie. Er waren geen concurrenten, gewoon omdat niemand in staat was het apparaat te bespelen. Een tournee voerde naar Londen en vervolgens kriskras door Europa, tot aan Warschau en Kiev. Maar toch sloeg het nieuwe instrument niet aan en het raakte al snel in het vergeetboek.
One of its kind
Uiteindelijk zijn er maar twee exemplaren gebouwd. Eén was van Zarebski zelf en stond in Warschau. Het ging verloren tijdens het Duitse bombardement in de Tweede Wereldoorlog. Op de hele wereld bestaat er nu nog maar één exemplaar en dat staat in een museum in Brussel. De Engelse pianist Chris Seed heeft erop leren spelen en van hem hebben we na veel zoekwerk een primitieve YouTube opname kunnen bemachtigen. Hij speelt daarop Beethovens ‘Stormsonate’. De laatste paar jaar van zijn leven kwijnde Zarebski weg door TBC en kon hij nog maar zelden optreden. Daarom stortte hij zich op het componeren. Kort voor zijn dood schreef hij een hoogst origineel pianokwintet, in ‘De Wandeling’ van 16/11 om 19 uur te horen in een zinderende live uitvoering door pianiste Martha Argerich and friends.
Luisteren
De Wandeling, dinsdag 16 november van 19 tot 20 uur.
