Klankbron 78 Citers en hun vele namen, deel 1
citer, zither, dulcimer, kantele, kokles, kankles, kiousle, tchatkan, chadagan, guqin, marovany, valiha, enanga, inanga, en koto.
Het eerste deel van een tweeluik over de citer. Een citer bestaat uit een klankbord, een vierkante of ronde doos, die is bespannen met snaren die getokkeld, aangeslagen of gestreken worden. Het is een instrument dat in vele vormen en onder verschillende namen wereldwijd voorkomt. Zelfs de piano is een citer met snaren die via een toetsenbord aangeslagen wordt, maar aangezien het een instrument is dat u overal kunt horen besteden we daar geen tijd en aandacht aan. Maar wel aan de kantele met liederen uit het beroemde Finse epos de Kalevala. Daarin wordt verhaald dat het instrument uitgevonden werd door de magiër Väinämöinen en oorspronkelijk gemaakt werd van de kaak van een snoek en haren van een bosgeest. Het geluid van de kantele had magische eigenschappen en het trok alle wezens van het bos aan. Later maakte hij een kantele van berkenhout bespannen met de haren van een jonge maagd, die hij aan de mensen naliet en nog steeds iets van zijn magie had.
Dezelfde heldere klank hebben ook de Kokles uit Letland en de Kankles uit Litouwen en ook hier is er een mythologische connectie met de vroege geschiedenis van de Balten en wordt het instrument geassocieerd met de zon.
De klank en de associaties zijn ook terug te vinden bij de, een Finse taal sprekende, Mari die bij de Oeral wonen en de Kiousle bespelen. Zoals zoveel minderheden hebben zij het op het ogenblik moeilijk in Rusland. Een verwant instrument wordt gespeeld in de, een Turkse taal sprekende, gebieden in zuid Siberië, Chakassië en Tuva, en het instrument heet Chatkan en Chadagan. U hoort dan de vrouwengroep Tyva Kyzy die het instrument combineert met keelzang. Daarna volgt een lied van uit binnen Mongolië met begeleiding op een Beierse citer. Dan is het de beurt aan de in Nederland wonende Tibetaanse zangeres Namgyal Lhamo die zichzelf begeleidt op de Gyumang, een met kleine stokjes aangeslagen citer, in een lied dat een muzikaal offer is voor de Dalai Lama. Het wordt gevolgd door een Chinees klassiek stuk op de 7 snarige qin tegenwoordig veelal quqin genoemd.
Dan gaan we naar het citer paradijs Madagaskar. De Valiha is het nationaal instrument en het is gemaakt van een stuk bamboe. Naast de Valiha kent men ook nog de Marovany, een citer in een doosvorm, gemaakt van hout, dat wordt bespeeld tijdens rituelen voor de geesten. De Valiha is meer voor ontspannings-, dans- en hofmuziek. Ook op het tegenover liggende Oost-Afrika komt het instrument voor als Enanga in Oeganda en als Inanga in Burundi en Rwanda. Het is muziek met een andere klank en ritme. Wij sluiten af met een Japans klassiek stuk voor de Koto dat alle basistechnieken van dit instrument illustreert, een voorbereiding voor deel 2 over citers in Juni.
01 Kalevalamelodi 1’02
Hannu Saha: Kantele
LP Prillarhorn och knaverharpa. Nordic Folk Instruments
Caprice CAP 1233, A8a
02 Kalevalainen Sävelmä 2’08
traditional, arrangement by musicians below
Martti Pokela, Eeva-Leena Pokela-Sariola, Matti Kontio: Kantele
LP The old and new Kantele
Finnlevy SFLP 8578, A2
03 Ai Dievini, Augstu Saule 3’44
traditional arranged by Valdis Muktupāvels
Rasa
CD Beyond the River. Seasonal songs of Latvia
Hemisphere 7243 4 93341 2 0, tr 5
04 The solar ship 4’19
comp. Baltai Sugrjžta
Aistė Bružaitė and the folk instruments orchestra
of the Lithuanian academy of music and theatre.
CD Inspire by Kankles
BOD Group
05 Mélodie de danse Marii 1’48
Ensemble de kiousle de la ville iochkar-ola
CD Voyage en U.R.S.S. 6
Le chant du monde LDX 275 925, tr. 11
06 Mélodies Chira, musique Khakasse 1’39
S. Kadychev: Tchatkhan
CD Voyage en U.R.S.S. 6
Le chant du monde LDX 275 925, tr. 28
07 Chedi-tei 3’30
comp: Boris Chuldum, Lyrics: Salchak Moldurga, Arranged Choduura Tumat
Tyva Kyzy
CD Ayalgar – Melodies
Pan 229, tr 10
08 Öör yörtönch 3’18
Urna Chahar-Tugchi: voc, Robert Zollitsch: zither
CD Voice of the Dragon. A journey through musical China
Amsterdam China Festival 92804 CD I, tr. 12
09 Gasushey (Musical Offering) 2’54
Namgyal Lhamo: vocals and Gyumang (dulcimer)
CD An anthology of Tibetan folk songs. Musical Offerings 1
Music & Words MWCD5021, tr. 7
10 Parasol leaves dancing in the autumn wind 3’36
comp. Zhuang Zhenfeng
Dai Xiaoliàn: qin
CD Voice of the Dragon. A journey through musical China
Amsterdam China Festival 92804 CD I, tr.18
11 Sandratse 1’43
Zitherist of Bara origin: Marovany
music to exorcise sprits
CD Marovany / Valiha Madagascar
GREM G7507, tr. 3
12 Raha misy potraka 2’23
Linda Volahasina: valiha, citer; Michel Rafaralahy: kabosy, lute
CD Pays Merina
Ocora C 560159, tr. 1
13 Afindrafindrao 3’29
Rabenaivo and Sylvestre Randafison: valiha
CD Marovany / Valiha Madagascar
GREM G7507, tr. 8
14 Ebizooba 2’06
LP Ankole
Koninklijk Museum voor Midden-Afrika nr. 6 6803 015, B1
recorded P. van Thiel, culture Hima
15 Take Me Back to Mabayi 3’43
man from Gahabura: Inanga
CD Burundi. Music from the heart of Africa
Nonsuch explorer 7559-79706-2 tr. 8
16 I am innocent 4’19
Wat Mon and group
Recorded: Fred Gales, Kampala, maart 2000
© Sound Reporters
17 Acholi Enanga 2’27
Blind player in Gulu
CD Spirit of African Sanctus
Saydisc CD-SDL 389, tr. 17
rec: David Fanshawe, 1969 Gulu, Uganda
18 Rokudan no Shirabe 6’59
Nakanoshima Kin’ichi: koto
Yatsuhashi Kengyo comp.
CD Music of the Koto
JVC VICG-5358, tr. 1
