In Kroniek van de Nederlandse Muziek van 9 september (19.00 tot 20.00 uur) een geluidsmonument van een uur. Voor iemand die een leven lang wetenschap en kunst beoefende als twee elkaar dynamisch beïnvloedende gebieden. Die kennis ziet als iets wat voortdurend in beweging is.
Remko Scha werd vlak na de bevrijding in Eindhoven geboren en is een spil geweest in de vele bewegingen op het grensvlak van kunst en sociale actie in die stad. Hij studeerde fysica aan wat toen de Technische Hogeschool Eindhoven heette, met name op het gebied van spraak en computers. Zo kwam hij ook, als specialist in computers en taal, te werken op verschillende laboratoria van Philips. Zijn natuurkundige en taalkundige interesses kwamen ook terug in zijn radicale kunstpraktijk die al op jonge leeftijd ontstond, met absurdistische en vrijgevochten happenings, ‘situaties’ en installaties. Midden zestiger jaren ontsond zo The New Electric Chamber Music Ensemble, met niet enkel electro-instrumentale muziek maar ook projecties, vuurwerk en verwarrende acties die nauwelijks nog onder de begrippen ‘muziek’ en ‘theater’ te vatten waren.
Zijn mathematische theorieën over toeval en spontane associatie vonden niet enkel toepassing in kunstmatige intelligentie en spraaktechnologie, maar ook in een lange reeks van activiteiten die hij – bij gebrek aan een beter – placht te plaatsen in het domein van de kunst. Zo zag hij ook het esthetisch potentieel van computers, die spraak en andere geluid, die beeld- en beweging konden aansturen, in een zichzelf nimmer herhalend patroon van verfijnde variaties.
Zulke activiteit baseert zich natuurlijk op voorgangers, waarbij Dada, Fluxus, kinetische kunst en electronische muziek de voedingsbodem vormden. Topologsiche systemen uit de wiskunde werden tot happenings met geknoopte koorden en blote dames. Computercode tot concrete poëzie. Slagwerk bekkens en gitaren werden beroerd door decoupeerzagen, slijptollen en electrische broodmessen, willekeurig aangestuurd met een stelsel van in beweging gezette draden en touwen. Vroege digitale spraakmachines bedoeld voor telefooncommunicatie werden ingezet als sprekers op conferenties en zangers in digitale opera’s. Deze artistieke praktijk spiegelde zich weer in het publiceren van theoretische wetenschappelijke artikelen, deelname aan congressen en werden ook tot onderdeel gemaakt van onderwijs en onderzoek. Aldus werd Remko Scha in 1988 de eerste hoogleraar van de nieuw gestichte faculteit aan de Universiteit van Amsterdam voor Alfa-Informatica.
Dat wat lokaal in Eindhoven begon, werd internationaal door deelname aan manifestaties, congressen en tentoonstellingen in talloze landen, waarbij hij ook enige tijd in de Verenigde Staten werkzaam was in een laboratorium voor Kunstmatige Intelligentie in Cambridge, Massachusetts. Tijdens dat verblijf in de USA komt hij ook in aanraking met het club-circuit van de dan nog jonge punk-rock en ‘no wave’ beweging in New York, neemt daar ook deel aan performances en installaties en wekt met zijn autonoom spelende gitaar-installatie, The Machines, grote belangstelling bij een jongere generatie, zoals de bandleden van de experimentele gitaargroep Sonic Youth.
Deze internationale contacten vertalen zich steeds weer naar zijn eigen oorsprong in Eindhoven, waar hij een band mee houdt. Eerst als mede-initiator van het Apollohuis een centrum voor experimentele muziek en beeldende kunst, mede gedreven met Paul Panhuysen, tegelijk ook contact houdend met lokale pop-muziek podia zoals De Effenaar, waar door zijn bemiddeling – oh wonder – in Europa nog volstrekt onbekende radicale punkbands uit de USA hun debuut konden maken.
Al die activiteiten doe je niet alleen, wetenschappelijke en artistieke samenwerking is essentieel. Veel plezier was er vaak bij die gemeenschappelijke projecten, alhoewel soms ook persoonlijke tegenstellingen niet overwonnen konden worden. Dat is een element dat iedere mathematicus begrijpt als behorende bij de menselijke kant van de paradoxen van de verzamelingleer…
Een lange rij van namen en samenwerkingen zou genoemd kunnen worden, waarbij ik hier – aangestuurd door de willekeur van het eigen en andermans geheugen – een kleine greep doe, waarbij niet allen die genoemd worden nog bij ons zijn:
Arthur Elsenaar beeldend kunstenaar en performer; Toon Prüst bassist en drukker; Piet Verdonk van de Filmmakers Coöp; Wim Langenhoff natuurkundig onderzoeker, ook bij Philips, behorende tot de New Electric van het eerste uur; Mudje die jaren de Effenaar in Eindhoven draaiende hield; Victor Wentink componist; Paul Panhuyzen beeldend muziekkunstenaar; Leendert van Lagenstein producent; Ton van Gool een Eindhovense cultuurbestuurder; Armeno Albers van Café Sonore; Ellen Zweig filmmaker; Alcedo Coenen programmeur van midi en max; Ze’v ‘noise scene’ performer en drummer; Hans Stibbe culturele piratenradio pionier; Pieter Boersma cellospelende fotograaf; Luuk Bouman filmer; Jos de Bruin, zijn wetenschappelijke partner bij algoritmische kunstprojecten; Hannah Bosma die nu zonder Remko moet werken aan een congres over spraak-synthese volgend jaar.
