Mariama

De zanger, bandleider en songwriter Joseph Athanase Tshamala Kabaselé wordt op 16 december 1930 geboren in Matadi, de zeehaven van Congo, aan de monding van de Congo rivier. Zijn ouders zijn daar belangrijke mensen in de katholieke kerk. Als hij één week oud is verhuist de familie naar Kinshasa. Hij gaat daar naar de beste katholieke scholen en zingt in de kerkkoren. Hij had eigenlijk priester moeten worden, net als zijn oom, Joseph-Albert Malula, die aartsbischop  van Léopoldville was, en die later onder Paus Paulus VI tot kardinaal gekozen wordt. Maar hij geeft de voorkeur aan populaire muziek boven liturgische. Omdat hij te vaak spijbelt om muziekstudio’s te bezoeken, wordt hij van school gestuurd. Hij krijgt een baan als stenograaf, maar na het werk is hij altijd te vinden in studio Opika, waar het personeel hem Kallé noemt, een samentrekking van zijn voornaam Kabaselé. Op 19-jarige leeftijd neemt hij zijn eerste muziek op bij de Opika studio. Deze is eigendom van de broers Gabriel Moussa en Joseph Benetar, afkomstig van het Griekse eiland Rhodos. (“Opika” betekent: “een standpunt innemen”.)

In die tijd is Cubaanse muziek ontzettend populair in Kinshasa en Brazzaville. Daarom speelt men daar meestal in deze stijl, met teksten in Lingala, en gemengd met Afrikaanse ritmes. Ze noemen hun muziekstijl “rumba”, al stond de vorm dichter bij de Cubaanse “son”.

In 1954 brengen Kabaselé en zijn medebandleden een nummer uit dat “African Jazz” heet. Vanaf dat moment wordt de band “Orchestre African Jazz” genoemd. In de volgende 10 jaar spelen vele bekende musici bij African Jazz: de gitaristen Tino Baroza en Nicolas Kasanda, beter bekend als Docteur Nico, de klarinettist Jean-Serge Essous, de saxofonist Manu Dibango en de zangers Tabu Rochereau, Kwamy Munsi, Sam Mangwana en Pépé Kallé.

In 1957 houdt de Opika studio op te bestaan, doordat de Griekse eigenaars naar hun eigen land terugkeren. De studio wordt verkocht aan een andere Griek, Dino Antonopoulos, die de naam verandert in studio Esengo, wat “plezier” betekent. African Jazz gaat dan muziek opnemen in deze studio. Maar ook het orkest Rock-a-Manbo uit Brazzaville neemt muziek op in de Esengo studio. Beide orkesten delen vaak hun musici.

Het eerste nummer dat in deze studio wordt opgenomen, is in 1957 “Baila”, (= “Dans”). De twee leiders van orkest Rock-a-Manbo spelen hier ook mee, Nino Malapet op saxofoon en Jean-Serge Essous op klarinet. De laatste heeft “Baila” ook gecomponeerd. Hij speelt ook klarinet in het in 1958 uitgebrachte “Tembe Nye” (= “Geen Twijfel”).

Het nummer “Baila” is ook de eerste Congolese opname met een elektrische gitaar. Want tot dan toe spelen de Congolese musici op akoestische gitaren met een aangehechte mikrofoon. In “Baila” speelt Tino Baroza op de elektrische gitaar, maar in “Mokonzi Ya Mboka”, (= “Hoofd van het Dorp”), is dat Docteur Nico Kassanda, die dit nummer, een mazurka in 6/8 maat, ook gecomponeerd heeft.

In “Mama Ngai Habanera” (= ”Mijn moeder komt uit Havana”) en “Nabongisa Kala“ (= “Ik heb het al gerepareerd”), een compositie van Tabou Rochereau, spelen Manu Dibango saxofoon en Docteur Nico gitaar, en zingt Tabou Rochereau. De mambo montuno “Ko Ko Ko…Qui Est La?” (= “Klop, klop, klop…wie is daar?” is half in het Frans en half in het Lingala. “Matanga Ya Mobido” betekent “Mobido’s wake”, al heeft de muziek weinig van een begrafenis. “Makwela Ya Bana Mboka” betekent “Bruiloft van de Dorpelingen” en “Modelebende To Bolingo” betekent “Tovenarij of Liefde”.

Kabaselé en enkele leden van zijn band touren in 1960 België, Frankrijk en Nederland. Na zijn terugkeer in Kinshasa gaat men Kabaselé Le Grand Kallé noemen.

Ook de op 30 november 1951 in Kinshasa geboren Kabaselé Yampanya begint zijn muzikale carrière in African Jazz van Le Grand Kallé. Hij neemt het pseudoniem Pépé Kallé aan, omdat hij Le Grand Kallé beschouwt als zijn muzikale mentor.

Sinds 1970 heeft Le Grand Kallé geen muziek meer opgenomen. Op 11 februari 1983 overlijdt hij, na een langdurige ziekte, te wijten aan chronische hoge bloeddruk.

Le Grand Kallé’s leven heeft ook politieke kanten. Hier zal in een toekomstige uitzending aandacht aan besteed worden.

Met dank aan Muziekweb in Rotterdam.

En aan Harm van der Wal, voor het beschikbaar stellen van zijn Afrikaanse CD’s.

Playlist:

1. African Jazz: Mama Ngai Habanera, auteur: Joseph Kabaselé, 1962, Surboum African Jazz AJ 85 / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 2’55
2. African Jazz: African Jazz, auteur: Joseph Kabaselé, 1954, Opika / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 2’53
3. African Jazz: Naweli Boboto, auteur: Victor Longomba, 1960, Editions African Jazz / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 3’06
4. African Jazz: Baila, auteur: Jean-Serge Essous, 1957, Esengo / Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 2’35
5. African Jazz: Tembe Nye, auteur: Joseph Kabaselé, 1958, Esengo / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 2’48
6. Orchestre Bantous Jazz: Oguy na fort rousset, auteur: Jean-Serge Essous, CD Bantous zembe zembe: compilation musique Congolaise 1962-1973, 1998, Sonodisc CD 36591, 3’24
7. African Jazz: Mokonzi Ya Mboka, auteur: Nicolas Kasanda, 1958, Esengo / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 2’44
8. African Jazz: Butsana Mama, auteur: Joseph Kabaselé, 1967, Editions African Jazz / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 2’40
9. African Jazz: Ko Ko Ko…Qui Est La?, auteur: Kwamy Munsi, 1970, Decca / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 3’28
10. African Jazz: Nabongisa Kala, auteur: Tabou Rochereau, 1962, Single Surboum African Jazz A. J. 131 / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 2’49
11. African Jazz: Matanga Ya Mobido, auteur: Joseph Kabaselé, 1962, Single Surboum African Jazz AJ 110 / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 2’54
12. African Jazz: Makwela Ya Bana Mboka, auteur: Jeannot Bombenga, 1966, Single ASL 7-1839 / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 3’21
13. African Jazz: Moselebende To Bolingo, auteur: Joseph Kabaselé, 1966, Single African Jazz A.J. 43 / CD Le Grand Kallé – His Life, His Music, 2013, Stern’s Music STCD3058-59, 5’04
14. Empire Bakuba: Bombe Atomique, auteur: Pépé Kallé, CD Bombe Atomique, 1985, Sacodis 79512-2, 7’19
15. Orchestre Empire Bakuba: Perfusion, auteur: Misha M’fum, CD Bitoto Johnny – Phenomenal Vol.1, 1986, Solfège Universel S.U.1956, 7’38