Bovenmenselijke precisie

Al eeuwen had je mechanische orgels. Ze waren loeiduur, je moest ze vaak opwinden en hadden geen echte bastonen (die vragen veel meer lucht en dus ook meer kracht dan het uurwerk kan leveren), maar vorsten en andere puissant rijken pronkten er graag mee. Mozart en Haydn schreven stukken voor dit instrument – niet helemaal naar hun zin, want die hoge fluittoontjes vonden ze niet echt inspirerend.

Rond 1900 kwam er een revolutie op gang. De pianola werd uitgevonden! Die werkte niet met een cilinder maar met een papieren rol, die door een professional kon worden ingespeeld en daarna naar hartenlust kon worden gekopieerd. Wie thuis elektriciteit had, hoefde ook geen mechanisme meer op te winden.

Leuk, vonden sommige componisten, maar zo komt er nog altijd een mens aan te pas. Net als bij de akoestische opnametechnieken (wasrol, grammofoonplaat) die steeds beter en steeds populairder werden. En juist in de twintigste eeuw gingen componisten steeds zakelijker componeren. Steeds ingewikkelder ook.

Zo kwamen velen ertoe om die pianorollen niet in te spelen, maar rechtstreeks te perforeren. Elk gaatje op precies de berekende plek. Een heidens karwei, dat vaak maanden of zelfs jaren in beslag nam. Maar voor velen de moeite waard. De Amerikaan Conlon Nancarrow kon nu eindelijk zijn dromen realiseren: vele lagen over elkaar (meer dan twee handen aankunnen) in eindeloos complexe ritmische verhoudingen (meer dan een mensenhoofd aankan). De resultaten liegen er niet om, dat kunnen we hier zelf wel horen!

Naast Nancarrow horen we ook muziek van twee bekendere componisten. Igor Stravinski en Paul Hindemith schreven ook niet zulke eindeloos ingewikkelde muziek. Maar als iconen van de nieuwe tijd waren ze wel zakelijk ingesteld: niks emotie, niks interpretatie, gewoon spelen wat er staat, in de maat! Logisch dus dat ook zij werden aangetrokken tot de automatische muziek. De ambiance is bijzonder passend: we zijn in het Pianolamuseum aan de Rozengracht in Amsterdam.