Osiris Trio in de Oosterpoort

Een pianokwartet is een compositie voor piano en drie strijkers (in principe viool, altviool en cello). Composities voor zulke ensembles schoten in Mozarts tijd als paddenstoelen uit de grond. Het pianotrio (zonder alt) bleef de topper, maar als je nog iemand kende die een instrument kon vasthouden – waarom niet?

Mozart schreef stapels muziek voor de markt van gevorderde amateurs. Zo werd hem ook gevraagd een serie van drie pianokwartetten te schrijven. Maar toen kwam het Kwartet in g binnen en daar schrok zijn uitgever, Franz Anton Hoffmeister, toch wel van. “Dit is veel te moeilijk, zowel om te spelen als om te luisteren. Hoe krijg ik dit ooit verkocht?” Hoffmeister betaalde Mozart de beloofde som, op één voorwaarde: dat hij de andere twee kwartetten niet zou schrijven.

In de negentiende eeuw was Mozart een held, en de oren van de luisteraars waren meer gewend. Zelfs de experimenteelste Mozartmuziek kon geen oren meer kwetsen, en ook onder musicerende amateurs waren de standaarden inmiddels hoger. Meer dan ooit tevoren was de burgerij met muziek bezig, ook met levende muziek. Schumann, op zijn beurt, ging zich na zijn wilde jaren weer meer richten op de tijd van Mozart. In plaats van liederen en karakterstukken ging hij steeds meer stukken schrijven met titels als ‘sonate’, ‘trio’ of ‘kwartet’. Het Pianokwartet opus 47 komt uit 1842 en werd tegelijk met het Pianokwintet opus 44 geschreven.

Ondanks dat classicisme werd het Schumann-kwartet een mijlpaal in de kamermuziekliteratuur. Niemand die na Schumann nog een pianokwartet schreef, kon eromheen. Ook Mahler niet. Mahler kennen we als de componist van tien zeer ambitieuze symfonieën, maar hij begon zijn carrière met kamermuziek – vaak in de geest van Schumann en Brahms. Uiteindelijk was hij er niet tevreden over – hij vernietigde deze muziek zelfs. Alleen het eerste deel van een onvoltooid pianokwartet bleef op de een of andere manier gespaard. Dat ene deel laat horen dat Mahler zich nergens voor hoefde te schamen – en dat hij ons bepaald geen dienst heeft bewezen door zijn muziek aan de vlammen toe te vertrouwen.