Mariama

In 1948 wordt in Léopoldville (het huidige Kinshasa) het muzieklabel Ngoma opgericht door de Griekse zakenman Nicolas Jéronimidis. Eén van de vele orkesten die opnames maakten bij Ngoma is orkest Vedette Jazz, dat in 1958 in Brazzavile wordt opgericht door Gabriel Talany (artiestennaam Bagueth). De zanger Polydor of Pholidor was een Congolese zanger en gitarist die eerder werkte met het muzieklabel Loningisa.

De zanger, gitarist en componist Léon Bukassa is geboren in 1925 in Jadotville, het latere Likasi, in Katanga, niet ver van de grens met Zambia. In 1940 introduceert Henri Bowane hem bij Ngoma, waar hij al snel een ster wordt. Hij zingt zowel in het Swahili, Lingala, als het Tshiluba (de taal van het Luba volk in Katanga). In het nummer “Bibi Yangu” wordt Léon Bukassa begeleid door de multi instrumentalist Albino Kalombo, die ook uit Katanga afkomstig is.

Léon Bukassa vormde samen met Manuel D’Oliveira en Wendo Kolosoy het Trio BOW. Met z’n drieën hebben ze veel muziek opgenomen bij het label Ngoma.

De zanger Paul Mwanga is afkomstig uit Angola. In 1944 begint hij op twaalfjarige leeftijd zijn carrière bij het muzieklabel Opika, maar in 1958 stapt hij over naar Ngoma. Hij maakt daar opnames met enkele leden van de band van Léon Bukassa, Jazz Mango, en dat orkest noemt hij Affeinta Jazz. Meestal zingt hij in het Kikongo, maar soms in het Kizombo, een taal uit het Noorden van Angola, waar zijn gehoor in Congo dan geen woord van verstaat. Sommige van zijn teksten zijn antikoloniaal. In die tijd was Angola, zijn geboorteland, nog een Portugese kolonie, waar een vrijheidstrijd aan de gang was.

Over de betekenis van de liedjes:

In “Yakolimwa Mabé” zingt de zanger Polydor: “Adèle, waarom ga je bij me weg? Gaat er ooit nog iemand van mij houden?”

De in het Spaans gezongen boléro “Pregunta Por Nos” betekent “Vraag naar ons”. Het gaat verder in correct Spaans: “Je weet dat er niets anders is dan onze muziek – we dansen elke avond – om hier beetje bij beetje te profiteren van onze muziek.” De improvisaties bestaan uit losse Spaanse worden zonder verband.

Ook in de rumba “Chérie Melanie” moedigt Léon Bukassa de mensen aan om te dansen.

In “Bibi Bertha Mosoko” is “bibi” Swahili voor “vrouw”, en Bertha Mosoko is een vrouw die Léon Bukassa op de markt ziet. Gelijk bezingt hij zijn liefde voor haar. Ze reageert dat ze later antwoord zal geven, maar Bukassa wil gelijk een antwoord.

“Bibi Yangu”, in Swahili, is een loflied op de deugden van Bukassa’s eigen vrouw.

“Anna Yaya” betekent “zus Anna”: “Mijn oudere zus Anna, alsjeblieft, kom terug – we roepen je, maar je hebt geweigerd te komen – nu krijgen we het slechte nieuws dat je dood bent – ik rouw om je, mijn zus – ik zal je niet meer zien.”

In “Merengue Rumba Rumba” zingt Manuel D’Oliveira dat hij wil terugkeren naar zijn vaderland Angola, maar hij wil wachten op de onafhankelijkheid, en dan merengue en rumba dansen.

“Eloko Nini Bakosala” betekent “Wat zullen ze doen”. Het beschrijft de bandleden van de Beguen Band en hun partners.

“Batela Elaka Na Ngai”, van Phil-Philo betekent “Kom mijn belofte na”. Het gaat over zijn grote liefde Marie-Josée, waar hij mee wil trouwen: “Kom je belofte na, gedraag je niet stom!”

In “Soneka Nkanda” smeekt een geliefde aan Paul Mwanga om met hem trouwen. Zij verzoekt hem een brief te schrijven aan haar familie, en nergens over in te zitten, want er zal een positief antwoord komen.

“Mambu Ngolo Mena” betekent “De situatie is moeilijk”: “In Angola, onafhankelijkheid is een strijd – als je naar Zombo wilt gaan, moet je je identiteitskaart bij je hebben – als je die niet hebt, word je gearresteerd en in een auto gegooid – waar ze je keel doorsnijden.”

In “Muana Nkento Bebele” (= het meisje is verwend) betreurt Mwanga dat Pauline, waar hij van hield toen ze getrouwd was, zich, sinds ze gescheiden is, gedraagt als een verwend nest.

“Ngudi Wabebesa Mwana” (= een moeder heeft haar dochter verpest) gaat over een dochter die door haar moeder te veel in de watten is gelegd; ze is nooit getrouwd, ze is onverbeterbaar, want ze is een prostituee en ze drinkt.

“Margarine Fina”, van Tino Mab, is waarschijnlijk reclame voor een merk margarine. Het zegt: “Wat gebruiken de blanken in de keuken? Margarine Fina!”

“Prince Baudouin”, van Alphonse Lufungola, gaat over het drukke verkeer: “Als je op de Boulevard Prince Baudouin komt, pas op vader, pas op moeder, pas op kind, kijk voor je, kijk achter je, kijk opzij!”

“Ah, Ngai Nzambe” (= Oh, mijn God!), van Gaston Luyeye, gaat verder: “Marie, wat ben je leuk! Laten we naar je moeder gaan, dat ze me een lap stof “Souvenir du Congo” geeft. (Dat was in die tijd een populair patroon in Afrikaanse stof.)

“Angélique” gaat over Angélique die naar haar vriendje is gegaan en daarom niets heeft klaargemaakt om te eten.

“Sey-Sey”, van de Rumbanella Band, is een compositie van Tabu Ley Rochereau.

Met dank aan Harm van der Wal voor het beschikbaar stellen van zijn Afrikaanse muziek.

Playlist:

1. Polydor & Orchestre Vedette Jazz: Yakolimwa Mabé, 45 RPM, 1963, Ngoma J DN 56 / CD Ngoma, Souvenir Ya L’Indépendance, 1997, Popular African Music Pamap 102, 2’51
2. Orchestre Vedette Jazz: Pregunta Por Nos, 1962, CD The Soul Of Congo: Treasures Of The Ngoma Label, 2023, Planet Ilunga PI 10 CD, 2’50
3. Léon Bukassa: Chérie Melanie, auteur: Léon Bukassa, 1958, CD The Soul Of Congo: Treasures Of The Ngoma Label, 2023, Planet Ilunga PI 10 CD, 2’56
4. Léon Bukassa: Bibi Bertha Mosoko, auteur: Léon Bukassa, 1957, CD Ngoma, The Early Years, 1948-1960, 1996, Popular African Music Pamap 101, 3’11
5. Léon Bukassa: Bibi Yangu, auteur: Léon Bukassa, CD Ngoma, The Early Years, 1948-1960, 1996, Popular African Music Pamap 101, 3’06
6. Trio BOW: Anna Yaya, auteur: Wendo Kolosoy, 1959, CD The Soul Of Congo: Treasures Of The Ngoma Label, 2023, Planet Ilunga PI 10 CD, 2’57
7. D’Oliveira & Jazz Beguen: Merengue Rumba Rumba, auteur: Manuel D’Oliveira, CD Ngoma, Souvenir Ya L’Indépendance 1997, Popular African Music Pamap 102, 2’41
8. Delafrance & Beguen Band: Eloko Nini Bakosala, 1959, CD The Soul Of Congo: Treasures Of The Ngoma Label, 2023, Planet Ilunga PI 10 CD, 2’52
9. Phil-Philo & Orchestre Jazz Babalou: Batela Elaka Na Ngai, EP Ngoma N°16, 1960, Ngoma N°16 / CD The Soul Of Congo: Treasures Of The Ngoma Label, 2023, Planet Ilunga PI 10 CD, 2’53
10. Paul Mwanga & Affeinta Jazz: Soneka Nkanda, auteur: Paul Mwanga, 78 RPM Akimi Libala,1959, Ngoma 1932 / CD The Soul Of Congo: Treasures Of The Ngoma Label, 2023, Planet Ilunga PI 10 CD, 2’57
11. Paul Mwanga & Affeinta Jazz: Mambu Ngolo Mena, auteur: Paul Mwanga, EP Ngoma N°31, 1961, Ngoma N°31 / CD The Soul Of Congo: Treasures Of The Ngoma Label, 2023, Planet Ilunga PI 10 CD, 2’53
12. Paul Mwanga & Affeinta Jazz: Muana Nkento Bebele, auteur: Paul Mwanga, 78 RPM Yoka Mwanga, 1959, Ngoma 1965 / CD Ngoma, Souvenir Ya L’Indépendance 1997, Popular African Music Pamap 102, 2’48
13. Paul Mwanga & Affeinta Jazz: Ngudi Wabebesa Mwana, auteur: Paul Mwanga, EP Ngoma N°31, 1961, Ngoma N°31 / CD The Soul Of Congo: Treasures Of The Ngoma Label, 2023, Planet Ilunga PI 10 CD, 2’49
14. Tino Mab: Margarine Fina, auteur: Tino Mab, CD Roots Of Rumba Rock, Vol. 1, 1991, Cramworld CRAW 4, 2’57
15. Alphonse Lufungola: Prince Baudouin, auteur: Alphonse Lufungola, CD Roots Of Rumba Rock, Vol. 1, 1991, Cramworld CRAW 4, 2’49
16. Gaston Luyeye: Ah, Ngai Nzambe, auteur: Gaston Luyeye, CD Roots Of Rumba Rock, Vol. 1, 1991, Cramworld CRAW 4, 3’04
17. Gaston Luyeye: Angélique, auteur: Gaston Luyeye, CD Roots Of Rumba Rock, Vol. 1, 1991, Cramworld CRAW 4, 3’03
18. Rumbanella Band: Sey-Sey, auteur: Tabu Ley Rochereau, CD The Very Best Of Congolese Rumba, 2007, Marabi Productions 46823-2, 4’31