Een os op het dak 73: De os in tijden van oorlog # 36.
Een introductie van eigentijdse muziek in gewonemensentaal.
Werken van Dmytro Malyi & Vitězslava Kaprálová [foto 1935].
Aflevering drieënzeventig van Een os op het dak van Thea Derks, geïnspireerd op haar boek Een os op het dak: moderne muziek na 1900 in vogelvlucht.
Zou Paus Franciscus over zijn dood heen dan toch nog iets hebben kunnen bereiken voor het geplaagde Oekraïense volk? Dat Trump en Zelensky elkaar spraken voorafgaand aan zijn begrafenis werd alom als een positief teken gezien. Maar Poetin is een gevaarlijke agressor, die het liefst heel Oekraïne in wil nemen en het is maar afwachten of er binnen afzienbare tijd vrede komt mét behoud van de integriteit van Oekraïne.
Ook vandaag daarom weer muziek uit Oekraïne, waar het culturele leven ondanks alle oorlogsgeweld doorgaat. Zo bracht het Symfonie Orkest van Loehansk op 27 oktober 2024 de wereldpremière van een werk van Dmytro Malyi. De in 1987 in Cherson geboren Malyi noemde zijn orkestwerk simpelweg Symfonie en het beleefde zijn vuurdoop in de Orgelhal van Lviv. Deze concertzaal zet zich onvermoeibaar in om het werk van (relatief) jonge Oekraïense componisten te promoten.
In Symfonie reflecteert Malyi op de oorlog die zijn land al drie jaar in de greep houdt. Woest beukende passages vol woede en wanhoop worden afgewisseld met momenten van pure verstilling, waarin een alles verzengende lyriek het verlangen naar rust en vrede haast tastbaar maakt. Het stuk eindigt met breekbare cantilenen van soloviool en -fluit, waarna in het niets wegstervende slagen op (kerk)klokken een smekende en bezwerende sfeer oproepen.
De Tsjechische componist Vítězslava Kaprálová ervoer het oorlogsgeweld van zowel de Eerste als de Tweede Wereldoorlog. Ze werd geboren in Praag in 1915 en bevond zich in Frankrijk toen Hitler in 1939 Tsjechoslowakije annexeerde. Ze raakte afgesloten van haar familie, vrienden en bekenden, maar voegde zich bij het Tsjechoslowaakse verzet in Parijs. Ze was daar op voorspraak van Bohuslav Martinů, die niet alleen haar compositiedocent werd, maar ook haar minnaar. In Praag had ze toen al met groot succes de studies compositie én directie afgesloten.
Net als de Oekraïner Malyi koesterde Kaprálová een diepe liefde voor haar vaderland. Haar bekendste werk is de Military Sinfonietta waarmee ze in 1937 haar compositiestudie afsloot. Ze droeg deze op aan Edvard Beneš, president van Tsjechoslowakije, en dirigeerde zelf het Tsjechisch Nationaal Orkest in de wereldpremière; een jaar later voerde ze het BBC Symphony Orchestra door de Britse première.
Helaas stierf Kaprálová in juni 1940 in Montpellier, waarschijnlijk door een niet herkende vorm van tyfus. Hoewel ze maar 25 jaar oud werd, liet zij zo’n 50 werken na. Recent verscheen de cd Vítězslava Kaprálová, The Completed Orchestral Works, die werd onderscheiden met een Diapason d’Or. Hiervan vandaag haar Pianoconcert opus 7, dat een goede indruk geeft van haar bruisende energie en geweldige orkestratiekunsten.
Tip: de 1e druk van Een os op het dak is uitverkocht, maar via boekenbestellen.nl ontvangt u een exemplaar van de 2e druk.
1. Dmytro Malyi. Symfonie.
Symfonie Orkest van Loehansk olv Ivan Ostapovych.
Opname Ukraine Live vanuit Orgelhal Lviv, 27-10-2024.
2. Vítězslava Kaprálová. Concert voor Piano en Orkest, opus 7.
Tomáš Vrána, piano.
Janáček Philharmonic Ostrava olv Alena Hron.
Samenstelling, techniek en presentatie: Thea Derks
