Iannis Xenakis, een monument van een componist, stierf in februari 2001. Die was wel een herdenkingsconcert waard.
Iannis Xenakis was van alles. Griek van origine, in Roemenië geboren en geëmigreerd naar Frankrijk. Hij was ook architect, zeer wiskundig onderlegd maar uiteindelijk het bekendst als componist. Hij was van dezelfde generatie als Boulez en Stockhausen, maar stapte net iets later in. Over het serialisme van zijn tijdgenoten had hij dubbele gevoelens. Ook Xenakis vond het tijd voor een radicale benadering van de moderne muziek, maar seriële muziek vond hij één grote brij van noten. Componisten moesten hun modellen meer op de grote vorm richten. Zo schiep hij de stochastische muziek, muziek waarin de contouren van het stuk belangrijker zijn dan de details. Die contouren worden bepaald volgens een geavanceerde vorm van statistiek.
Klinkt ingewikkeld en dat is het ook. Maar de muziek zelf is niet zo esoterisch. Akkoord, echt easy listening is het niet: je krijgt het zwaar voor je kiezen met heftige dissonanten en een hoop prikkels tegelijk. Maar je ziet meteen een vorm voor je. Op de een of andere manier weet je meteen waar je naar luistert en waar je op moet letten – wat je van veel tijdgenoten niet kunt zeggen.
Xenakis, een van de grote namen van de twintigste eeuw, haalde op de valreep de eenentwintigste. Natuurlijk was zijn dood over de hele wereld aanleiding tot eerbetonen. Hier horen we een Nederlands eerbetoon – niet uit Amsterdam of Utrecht, maar uit Eindhoven. En wat nog mooier is: onze vrijwilliger Kees van der Wiel heeft hier persoonlijk de hand in gehad! De grote orkestwerken uitvoeren, dat ging niet. Een gespecialiseerd orkest dat Xenakis aankan breng je niet zomaar bij elkaar. Maar Kees wist wel een pianist te vinden die het hondsmoeilijke Evryali aankan en het ook nog eens live durft te spelen – bepaald geen vanzelfsprekendheid.
