Het Duitse Keulen is een ware pleisterplaats voor liefhebbers van eigentijdse muziek. Er is zelfs een eigen internetagenda voor alle evenementen op hedendaagse muziekgebied in Keulen: kgnm.de. Sinds 1990 heeft Musikfabrik zich ontpopt als de Keulse keizer onder de eigentijdse muziekensembles. Componisten als Harrison Birtwistle, Louis Andriessen, David Lang en Karlheinz Stockhausen hebben al gebruik gemaakt van hun diensten. De Nederlandse trompettist Marco Blaauw maakt sinds jaar en dag deel uit van het elitegezelschap. Optreden doet Musikfabrik niet heel vaak in Nederland, maar wanneer ze een keer de oversteek maken moet je er zeker bij zijn. Tijdens de NTR ZaterdagMatinee van 18 mei gaven ze een sublieme staalkaart onder aanvoering van dirigent Emilio Pomàrico.
In opdracht van de NTR ZaterdagMatinee schreven de Nederlandse componisten Sander Germanus (1972) en Rozalie Hirs (1965) gloednieuw werk. Twee componisten die elkaar goed kennen en er allebei in slagen klankpoëzie uit de kleinste toonafstanden te puren. Hirs en Germanus beheersen het klankspel met boventonen en zijn helemaal thuis in de geheimen van de microtonale muziek.
Luister hier naar werk van Sander Germanus.
Luister hier o.a. naar werk van Rozalie Hirs.
Van Germanus klonk de wereldpremière van zijn ‘Im Vortex’. Een exuberant ensemblewerk voor zestien musici, waarin hij zijn eigenzinnige kijk op harmonie en microtonale muziek etaleerde. Germanus verbindt de bevreemdende klankwereld van de microtonen met een meer klassieke stemvoering à la Bach of Ravel, waarin de akkoordenopeenvolging een sterke innerlijke logica volgt. Germanus’ werk is een ware rollercoaster. Met ‘Im Vortex’ laat hij inderdaad de muziek kolken, alhoewel er nooit een echte tranceachtige sfeer ontstaat. Daarvoor is zijn muzikale parcours te geaccidenteerd. Germanus focust niet zozeer op het innerlijk van de klank, maar kiest voor een uitbundig, muzikaal verhaal vol expressie en dynamiek. Van een unheimische sfeer met brommend elektronisch orgel en ijle strijkers tot flukse barokke dansjes in de blazers. Klanken en motiefjes wemelen en wentelen dat het een lieve lust is. Als luisteraar word je voortdurend op het verkeerde been gezet. En het is precies dat desoriënterende kermisgevoel dat Germanus met zijn levendige muziek wil oproepen.
Rozalie Hirs’ premièrewerk ‘lightclouds’ toont een andere zijde van de microtonale medaille. Hirs richt zich met haar vaak wonderschone muziek op de microkosmos van klank. In ‘lightclouds’ voor koperkwartet, ensemble en elektronica gaat ze een magisch spel aan met som- en verschiltonen. Ensemblemuziek van een bijna symfonische grandeur, waarmee ze het natuurfenomeen van lichtende nachtwolken verklankt. Wolken die ook na zonsondergang door de werking van ijskristallen licht blijven weerkaatsen. In Hirs’ compositie zijn de reflecterende klankrimpelingen en –golven hoorbaar. Tintelende, zinnelijke muziek vol rond spetterende klankwaaiers, als een tedere clash tussen Raveliaans impressionisme en boventonenmuziek. Muziek die klinkt als het langzaam ontwaken van een dag. Doordat Hirs de teugels strak houdt, blijf je als luisteraar bij de les. Een meer dan geslaagde première die maar snel op cd vereeuwigd moet worden.
Ensemble Musikfabrik heeft het experimenteren met klanken tot ware kunst verheven. Het Keulse ensemble bestaat ook uit stuk voor stuk topmusici als hoorniste Christine Chapman, Marco Blaauw, tubaspeler Melvyn Poore en fluitiste Helen Bledsoe. De laatste mocht flink aan de bak in de basfluitsolo ‘Bite’ van de Brits/Duitse componiste Rebecca Saunders (1967), die onlangs als eerste vrouwelijke componist de prestigieuze Ernst von Siemens muziekprijs won, bijgenaamd de Nobelprijs voor muziek. Saunders haalt het onderste uit de kan voor fluitiste Bledsoe die de ene na de andere extended technique uit het blaasinstrument moet persen. Dramatische muziek waarbij Saunders zich baseert op teksten van Samuel Beckett. Ontzettend knap geconstrueerde muziek vol snelle virtuoze passages, zuchten, kreetjes en ruisklanken. Uiteindelijk blijf je als luisteraar met een leeg gevoel achter, want qua muzikale emotie blijft Saunders steken in holle, sleetse gebaren uit het lang vervlogen modernisme.
Dan vliegt de Duitse componist Carola Bauckholt (1959) het klankexperiment op een veel persoonlijker wijze aan. Haar meesterlijke ‘Schlammflocke’ voor ensemble klinkt als een rustig pruttelende muziekmachine of klankenvolière die niet alleen verwondering oproept, maar ook subtiel op de lachspieren werkt. Bauckholt heeft zich laten inspireren door de klankwereld van dieren en vogels. Ze kan werkelijk overal fraaie klanken uit destilleren: van een gebogen metalen plaat tot ruisende trommels, en van een blaffende fagot tot een kwakende hobo en sissende musici. Kleine opmerkelijke en komische klankjes die de componiste aaneenrijgt tot een zorgvuldig opgebouwd sonisch rariteitenkabinet. Buitengewoon transparante, vrolijk stemmende muziek die zich niet verbergt achter modernistische prietpraat of dramatische exposés maar gewoon muziek is. Ook het slotakkoord van zachte plofklankjes mag er zijn: de slagwerker gaat een opgehangen winterjas te lijf met twee vliegenmeppers.
Luister hier naar stukken van Carola Bauckholt, Rozalie Hirs en Rebecca Saunders.
Ensemble Musikfabrik rondt het concert af met een moderne klassieker. ‘Gougalon: Szenen aus einem Straßentheater’ van de Koreaanse componist Unsuk Chin (1961) is in korte tijd uitgegroeid tot een geliefd podiumwerk. Want live komt dit pakkende stuk uit 2009/2011 helemaal tot zijn recht. In het uit zes scènes opgedeelde stuk neemt Chin de luisteraar mee op een fantasievolle, luidruchtige trip langs een Chinese bazaar/straatmarkt, waar waarzeggers, kwakzalvers en kooplui hun waar aan de man brengen. In de proloog spelen de musici van Musikfabrik op een adembenemend tempo. Het straatrumoer is bijna voelbaar. Andere delen zijn bijna een filmische weerspiegeling van een exotisch tochtje of een uitbundig wijkfeestje. Chin weet de levendigheid van het straatleven met ongelofelijk veel flair te illustreren. De musici van Musikfabrik gaan helemaal op in hun spel en als luisteraar kun je dit hemelse straatkabaal alleen maar ademloos gadeslaan.
Ook volgend seizoen heeft de NTR ZaterdagMatinee veel kleurrijks en avontuurlijks geprogrammeerd, waaronder een gloednieuw werk van Louis Andriessen voor sopraan Nora Fischer (‘The Only One’), een Claude Vivier-programma door het Asko Schönberg ensemble, en John Adams die nieuw en oud werk komt dirigeren, waaronder zijn kersverse tweede pianoconcert.
Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.
