Duitse klankalchemie met Nieuw Ensemble

Luister naar werk van
Christina Kubisch

Luister naar werk van
Carola Bauckholt

Artistiek leider van Nieuw Ensemble, Joël Bons, wilde al langer samenwerken met Carola Bauckholt. Een componiste die instrumentale klankpoëzie kan toveren uit de meest alledaagse geluiden. Bauckholt opperde meteen het plan om een samenwerking aan te gaan met Christina Kubisch. In de geluidinstallaties en elektromagnetische verkenningen van Kubisch ontdekte Bauckholt zo’n veertien jaar geleden een nieuwe klankwereld. Kubisch is binnen de geluidskunst zeer gekend om haar zogenaamde ‘Electrical Walks’: stadswandelingen waarbij de deelnemer via een koptelefoon elektromagnetische golven en verborgen klanken oppikt van elektrische apparaten als zoemende elektronica in treinen en metro’s, elektrische schuifdeuren, pinautomaten en lichtreclames. Tijdens het concert van 9 februari klonk de première van Kubisch’ nieuwste elektroakoestische compositie ‘Seven Magnetic Places’. Een tapewerk als een wandeling door een hal vol verborgen klankkamertjes, zei de componiste van tevoren. Uit deze elektromagnetische registraties van over heel de wereld weet Kubisch een enorme rijkheid aan klankkleuren los te weken. Een dame met een scherp oor.
Beide componisten schreven nieuw werk voor het Nieuw Ensemble, waarbij zowel Bauckholt als Kubisch zich door elkaars werk lieten beïnvloeden en zelfs samples gebruikten. Verschillen zijn er ook. Kubisch concentreert zich bijna als een minimalist op een handvol statische elektronische klanken waarmee ze de diepte in gaat, terwijl Bauckholt de veelkleurigheid en craquelé van het klankspectrum zoveel mogelijk wil openbreken en vertaalt naar conventionele muziekinstrumenten. Voor aanvang van het concert demonstreren twee violisten van het Nieuw Ensemble welke buitenissige speeltechnieken daarbij komen kijken. Van een kurkje tussen de snaren tot het produceren van glissando’s, korte attaques en fluittonen op de violen.

Het Nieuw Ensemble opent met twee wat oudere werken van Bauckholt. In het vroege ‘Treibstoff’ (1995) ontpopt het ensemble zich als een levende klankmachine met een ploppende, zuchtende, trillende, ruisende en ritselende geluidenvloed. Een filigrain haakwerkje van kleine instrumentale klanken die op een of andere magische wijze een sluitend geheel vormen. Bauckholts muziek klinkt nooit zwaarwichtig, eerder speels, uiterst transparant, en zelfs jazzy. De humor is ook nooit ver weg. In ‘Laufwerk’ (2011) worden samples van alledaagse geluiden als het krassen van een schaar ingezet om een zee aan ongehoorde instrumentale klanken te triggeren. De klarinettiste bespeelt haar mondstuk als een hitsig lokfluitje, de strijkers gooien er hoge, ijle klanken uit en de pianist tokkelt op de pianosnaren. Zo slaat de slagwerker aan het zagen waarbij de pianist pardoes een houtblok laat vallen. Het gevaar van een reeks slapstickachtige gimmicks ligt op de loer, maar Bauckholt vermijdt dit met verve door een uitgebalanceerde, buitengewoon spanningsvolle opbouw. Dat komt op sublieme wijze naar voren in het opdrachtwerk voor het voltallige Nieuw Ensemble, ‘Point of Presence’ dat haar wereldpremière beleefde. Voor deze meesterlijke compositie gebruikt Bauckholt de elektromagnetische klankverkenningen uit Kubisch’ collectie. Onverwachte geluiden die als bevrijdend werken voor Bauckholts toch meer academische klankidioom. Kubisch’ samples van statische, elektrische klankgolven hangen als een dreigende donderwolk boven het ensemble. Het ensemble antwoordt met traag verglijdende klankvelden, jachtige pulserende passages en een fijnmazig web van minuscule klanken die door de ruimte blijven zinderen. Elektrificerende muziek die continu onder hoogspanning staat. Ook het gloednieuwe werk van Christina Kubisch voor het Nieuw Ensemble blijkt een voltreffer. In haar ‘Wien Landstrasse’ voor tape en vier strijkers worden ultrakorte fragmenten uit Bauckholts oeuvre als samples gebruikt. Kubisch richt zich op de statische klankschoonheid van deze muzieksnippers die ze combineert met de drones van elektromagnetische klankgolven die ze heeft geregistreerd in een Weens metrostation. Een brommend, knetterend en diep ruisend spookkoor neemt bezit van de vier strijkers die zachtjes meezingen met lange bezwerende lijnen en intense trillers. Een indrukwekkende avond die ook voor de beide componistes als een sleutelervaring uitpakt. Bauckholt en Kubisch beloofden alvast meer te gaan samenwerken aan klankprojecten. Kubisch had haar oren al laten hangen naar de klankschoonheid van een oude paternosterlift in een Amsterdams hotel. Wordt vervolgd….

De opnames van dit concert worden op een later tijdstip uitgezonden door de Concertzender.

Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.