Vaste prik bij de concertzender: Emanuel Overbeekes keuze van de componist van de maand. Niemand weet precies hoe lang hij dat al doet, of had zin om dat op te zoeken. En wat doet het er ook toe. Inhoud, daar moet het om draaien. Tijd voor een gesprek over autonomie, biografie en hoe je componisten kiest.
Emanuel: hoe ga je te werk bij de selectie van je CvdM?
Ik heb diverse criteria: soms een aanleiding (verjaardag, sterfjaar, manifestatie), is deze componist al aan de beurt geweest, zijn er voldoende interessante opnamen beschikbaar (er moeten diverse uitzendingen worden gevuld, ook door anderen) en uiteraard persoonlijke voorkeur, al probeer ik dat laatste enigszins weg te moffelen. Hij of zij moet goed genoeg zijn. Kwaliteit vind ik belangrijker dan stijl.
Hoe kijk jij aan tegen de relatie van muziek en levensloop?
Het leven is geen verklaring voor het werk, maar kan creatieve keuzen begrijpelijk maken. Als men een werk louter biografisch wil duiden of als een kunstenaar primair autobiografisch wil zijn, zou ik zeggen: schrijf een autobiografie of een lied over privéperikelen. De beste kunst overstijgt de omstandigheden waarin deze ontstaat. Herkenbaarheid is voor mij niet de belangrijkste reden voor een oordeel. Van veel kunst weten we niet wat de maker bedoelde of waar en hoe het gemaakt is, maar wel of ze ons iets doet. Mijn favoriete kunstenaars geven amodieuze antwoorden die boeien, ook als men de context en de mores niet kent. Biografie en context zijn vaak belangrijk voor tijdgenoten, maar hoe beter een kunstenaar en hoe groter de afstand in tijd, hoe meer de persoonlijkheid aandacht krijgt. Om een voorbeeld te geven: over 50 jaar kennen weinigen nog Richard Nixon, maar meer mensen Nixon in China. Simon Boccanegra was ook een historische figuur. Die regel gaat natuurlijk niet altijd op.
Is muziek autonoom? Of is ze een historisch fenomeen, plaats- en tijdgebonden?
Van veel kunst weten we niet wat de maker bedoelde of waar en hoe het gemaakt is, maar wel of ze ons iets doet. Esthetiek is geen bijzaak, maar hoofdzaak. En ook als we weten wat de maker wilde, dan nog is esthetiek bepalend. Goede kunst heeft karakter en daarmee impliciet een boodschap. Zo’n boodschap is vaak sterker dan een expliciete. Kunst is geen verklanking van een boodschap, maar kunst. Juist dat geeft haar kracht, Hoe beter de esthetiek, hoe meer impact kunst heeft. Als de boodschap duidelijk is maar de esthetiek niet overtuigt, luister ik met kromme tenen. Kunst is hooguit impliciet een pamflet.
Zijn er vertolkers waartoe je steeds terugkeert?
O ja. Als ik namen ga noemen, ben ik wel even bezig. Maar als ik ze allemaal overe en kam scheer en veel bochten af snijdt, ga ik voor structuurgerichte krachtpatsers. Ik houd zeer van historische opnamen, ten eerste omdat sommige waanzinnig goed zijn, maar ook omdat ze daarmee de huidige ideeën over uitvoeringspraktijk relativeren of juist meer doen waarderen. Ook hier is op den duur kwaliteit belangrijker dan stijl. Hoe beter iemand is, hoe sneller en moeitelozer.
We zijn voortgemodderd tot 2021: is er al een componist van de eeuw zichtbaar?
De componist van de eeuw is grotendeels een PR-term. Bovendien hebben we nog wat jaartjes te gaan. Maat het wonder mag je niet uitsluiten. Er zijn tegenwoordig goede componisten, zoals Benjamin, Saariaho en Reich, maar ik zie niemand die zich qua revolutionair gehalte, kwaliteit en betekenis kan meten met de componist van de 20e eeuw (Stravinsky, op de hielen gezeten door Debussy en Boulez) en de 19e, Beethoven en Wagner (fotofinish), Als zo iemand zich voordoet, opereert hij of zij bovendien in totaal andere sociale en culturele omstandigheden dan zijn of haar voorgangers. Overigens: de moeite die velen hebben met moderne muziek ontstaat denk ik omdat velen vanuit een pre-moderne cultuur luisteren naar moderne muziek. Gelukkig is er de laatste decennia een publiek ontstaan dat met een moderne culturele bril luistert naar moderne muziek. Wellicht dat dit de waardering van nieuwe muziek kan bevorderen. Ik zou bij de beantwoording van de vraag zeker niet letten op de zeer vele huidige oninteressante componisten, want dat hoge percentage is van alle tijden. Het verschil is dat de mindere goden van vroeger terecht zijn vergeten en die uit onze tijd nog niet. Richter, Cannabich vind ik net zo saai als slechte elektronische muziek, Berio en Carter net zo fascinerend als Mozart en Ravel. Trouwens, ook componisten die dit predicaat componist van de eeuw wellicht niet krijgen, kunnen zeer goed zijn. Denk aan Bartók, Janacek, Webern, Otto Ketting en Louis Andriessen.
