In 2020 wijdde Thijs Bonger een serie aan twee geniale muziekvrienden: Joseph Haydn en Wolfgang Amadeus Mozart. Wat begon met een klein idee groeide uit tot een serie van 31] delen. Want de nieuwsgierigheid en speurderskwaliteiten van Thijs kennen geen grenzen. Zijn vertelkunst trouwens ook niet. Luister maar naar zijn uitzending over Mozarts strijkkwintetten.
Wat een jaar
Het is 1790. Mozart en Haydn zien elkaar geregeld. Doordat zijn werkgever overlijdt en het geldverslindende orkest wordt opgeheven, heeft Haydn ineens niets meer te doen. Maar hij krijgt wel doorbetaald. Dan doet zich de kans van zijn leven voor: een uitnodiging om naar Londen te komen, dé muziekstad van Europa. Als Mozart hoort dat Haydn op reis gaat, maakt hij zich grote zorgen: ‘Maar Papa, u bent helemaal niet voorbereid op de grote wereld en u spreekt niet voldoende vreemde talen’. Haydn antwoordt: ‘O, maar mijn taal verstaan ze overal’.
Haydn wereldster
En Haydn heeft gelijk. Hij is beroemd tot in Amerika, waar een orkest wordt opgericht met als doel Haydns talrijke symfonieën te spelen. Hij is druk bezig met een serie van zes strijkkwartetten (opus 64) en speelt ze door met Mozart en nog twee strijkers. Ongetwijfeld plaatst Mozart kritische kanttekeningen en doet hij suggesties. Want zo liggen de verhoudingen tussen deze vrienden, ondanks hun leeftijdsverschil van 24 jaar. Mozart was een muzikale spons. Alles dat hij hoorde werd opgeslagen in zijn fenomenale muzikale brein, om na verloop van tijd weer tevoorschijn te komen. Dat is hoorbaar in de finale van Mozarts laatste strijkkwintet (KV 614), waarin hij het thema uit de finale van Haydns strijkkwartet op. 64 nr. 6 gebruikte.
Kwintetten
Vlak voor Haydn vertrek naar Londen spelen Mozart en hij strijkkwintetten. Ze wisselen elkaar af op eerste en tweede alt. Dat weten we, omdat een van de andere strijkers er iets over heeft opgeschreven. Het gaat om Maximilian Stadler. Hij noteerde ook dat er die avonden kwintetten van Mozart werden gespeeld, waaronder twee absolute hoogtepunten in kwintettenland: KV 515 en 516. De stukken werden drie jaar eerder gecomponeerd. In 1787 had Mozart net een oorverdovend succes beleefd met zijn opera ‘Le Nozze di Figaro’. In Praag, welteverstaan, waar hij anders dan in Wenen op handen werd gedragen. Hij kreeg meteen een nieuwe opdracht: ‘Don Giovanni’, maar moest wachten op het libretto. En daaraan danken we twee grote strijkkwintetten. Het ene kwintet (KV 515) is over het algemeen zonnig en een wonder van ingenieuze componeerkunst. Het zusterkwintet (KV 516) staat in g klein, voor Mozart klankidioom bij uitstek voor het overbrengen van dramatiek en verdriet. Met name de langzame inleiding tot de finale behoort tot de treurigste muziek die Mozart ooit heeft geschreven. Mozart plaatste een advertentie in Wiener Zeitung om beide kwintetten aan de man te brengen, maar er kwam geen hond op af. Voor ons een onbegrijpelijke zaak, want zijn kwintetten behoren tot de absolute top. Voor mij is de mooiste uitvoering die van violist Arthur Grumiaux c.s. Deze Philips opname is al zo’n vijftig jaar oud. Maar hij klinkt fantastisch en er wordt gemusiceerd met verwondering en spontaniteit.
