Door Thijs Bonger
Mozarts vroege symfonieën hoor je niet zo vaak, maar één springt eruit: zijn heftige 25e symfonie in g klein, KV 183. Die is vooral bekend geworden door de film Amadeus van Miloš Forman. Mozart schreef de symfonie op zijn zeventiende en hij stopte hem zo vol met rauwe emotie dat zijn vader Leopold hem ernstig afraadde om hem te laten publiceren. Ook ik vroeg me af hoe Mozart te midden van al die galante vroege symfonieën op het idee was gekomen iets heel anders te componeren.
Groots in g-klein
Haydn schreef 104 symfonieën. Een aantal om moedeloos van te worden. Je hoort daarom bijna uitsluitend die symfonieën die een bijnaam hebben gekregen. Dat hoeven lang niet altijd de beste te zijn. De rest moet het doen met een nummer en lijdt daardoor vaak een kwijnend bestaan. Nou ben ik een groot Haydnliefhebber en ga ik geregeld op verkenning in het oerwoud van zijn megaoeuvre. En toen stuitte ik op zijn 39e symfonie. Steengoede muziek, vind ik, die je helaas nooit in de concertzaal hoort. Hij staat, net als die van Mozart, in g kl. En is minstens even heftig als die van Mozart. Behalve dan het lichtgewicht langzame deel, waarin we even mogen uithijgen. Deze muziek is duidelijk een product van de Sturm und Drang beweging, waarin de emoties het ineens winnen van het galante van het pruikentijdperk. Haydn was leider van het hoforkest van het vorstenhuis Esterhazy. En dat orkest beschikte in 1767 korte tijd over vier hoorns. En daar maakt Haydn dankbaar en uitgebreid gebruik van. Vooral in de finale laat hij ze bozig blaffen. Haydns muziek zit vol generale pauzes, dan zwijgt de muziek even. Meestal heeft dat bij hem een komisch effect. Maar in deze symfonie gebruikt Haydn die momenten van stilte om de spanning op te voeren. Ik vond de gelijkenis tussen die twee symfonieën zo groot dat ik argwaan kreeg en ben gaan zoeken. Mozarts symfonie is zes jaar later gecomponeerd dan die van Haydn. En waar was Mozart in 1773? In Wenen met zijn vader. Die was daar wanhopig op zoek naar een goede baan voor zijn begaafde zoon.
In 1773 kende Mozart Haydn toen nog niet persoonlijk. De laatste was werkzaam in een paleis op 85 kilometer van Wenen. Twee dagen reizen in die tijd. Maar Haydns muziek daarentegen kende Mozart door en door want zijn symfonieën en strijkkwartetten waren onwaarschijnlijk populair. En hij heeft ongetwijfeld die heftige 39e symfonie van Haydn gehoord en gedacht: ‘Zoiets wil ik ook wel schrijven’. Mozart componeerde toen hij in Wenen was ook een paar strijkkwartetten, waarin hij het een en ander overnam van Haydn. Mozart was nou eenmaal een muzikale spons die alle muziek om zich heen opzoog, die dan vroeger of later weer naar buiten kwam, vaak in licht gewijzigde vorm, maar nog wel herkenbaar.
Toen ik verder zocht naar overeenkomsten in hun muziek kwam er zoveel boven water dat ik het idee kreeg er een serie radio-uitzendingen aan te wijden, met als titel Geniale Muziekvrienden. Dat idee is inmiddels uitgegroeid tot een milde en niet echt gevaarlijke obsessie en een fijne aanleiding om schitterende muziek te laten horen, die veel te weinig of zelfs nooit wordt uitgevoerd. Intussen ben ik dertien uitzendingen verder en nog steeds is mijn onderwerp niet uitgeput.
Pas in 1783 – tien jaar na het Weense bezoek van vader en zoon Mozart – schudden Mozart en Haydn elkaar voor het eerst de hand. Dat gebeurde tijdens de repetities voor een paar concerten, waarop hun muziek werd uitgevoerd. Mozart woonde toen al weer twee jaar in Wenen, waar hij zich had gevestigd als een van de allereerste zzp’ers onder de componisten. Een van de stukken die tijdens die concerten klonken was Mozarts pianoconcert nr. 13 in C gr, KV 415. Natuurlijk speelde Mozart zelf op briljante wijze de solopartij. Het is opvallend dat Haydn na het horen van dit concert, en nog een paar andere, zelf nooit meer een pianoconcert heeft geschreven. Hij erkende gewoon dat Mozart dit beter kon dan hij.
Haydn was 24 jaar ouder dan Mozart, maar dat vormde geen belemmering. Er ontwikkelde zich al snel een hechte vriendschap. In de volgende nieuwsbrief ga ik daar uitgebreid op in. Maar nu sluit ik dit artikel af met links naar de eerste drie uitzendingen in de serie Geniale Muziekvrienden. Daarin vertel ik nog veel meer over hun contacten en laat ik fragmenten horen van muziek waaruit zonneklaar blijkt hoeveel invloed ze op elkaar hebben gehad. En natuurlijk klinken een aantal schitterende werken die ze in die periode hebben geschreven.
Reageren?
Stuur een mailtje naar: Thijs Bonger.
Luisteren?
Alle uitgezonden afleveringen van Geniale Muziekvrienden zijn terug te luisteren via de Concertzender app, of internet. Aflevering 1 van Geniale Muziekvrienden zetten we hier vast voor uw klaar. De eerstvolgende live uitzending (aflevering XIII) is op dinsdag 4 juni van 19 tot 20 uur.
