Incubate 2014: underground zit in de lift
Voor de eeuwig vraatzuchtige muziekfanaticus is het jaarlijkse kunstenfestival Incubate in Tilburg een waar walhalla. In zeven dagen tijd passeert ieder denkbaar genre de revue, en als je geluk hebt tref je nog eens de bevreemdendste muzikale kruisbestuivingen.
Incubate 2014 (15 t/m 21 september) trof een mooie balans tussen verstokte underground, aanstormend talent en gearriveerde pioniers. Van neofolk tot artrock, en van elektro-extravaganza tot onbekommerde noise, het kwam allemaal voorbij. De verschillende podia in de Tilburgse binnenstad lagen perfect binnen loopafstand, met name 013, Dudok, Midi, Café Extase, Paradox en zenuwcentrum De Nieuwe Vorst. De iets verder gelegen, chique Schouwburg Tilburg was ook dit jaar weer de revelatie van het festival: een ideale plek om in alle rust en met perfect geluid naar je favoriete artiesten te luisteren.
Startschot
Incubate 2014 kreeg het knallende startschot waar het op hoopte. Op de pittoreske binnenplaats van het Textielmuseum draaide het Engelse noiserockcollectief Action Beat de volumeknop helemaal open. Tilburg mag het weten: Incubate is begonnen! Ex-Ex zanger G.W. Sok moest zijn stembanden flink laten vibreren wilde hij boven het gitaar- en drumgeweld van Action Beat uit komen. Alsof Nederland eindelijk zijn eigen versie van The Fall in huis heeft. Wie het binnenste van zijn oren vervolgens wilde masseren kon terecht in de sfeervolle Pauluskerk waar de 82(!)-jarige minimalist en meditatiegoeroe Pauline Oliveros een verbluffend ingenieus accordeonconcert gaf. Met gebruik van delays, sampling en andere elektronische snufjes pimpte ze haar zacht zoemende accordeonklank op met Beach Boy-koortjes en ratelende percussie. Voor sommigen muziek om bij te snurken, voor anderen de hemelse stilte voor de storm.
Noise
Het valt de programmeurs van Incubate absoluut te prijzen dat ze de noise-muziek zo’n warm hart toedragen. Muziek die je bij uitstek live moet ondergaan. Het theater van de noise wordt maandag geopend door Amerikaan Aaron Dilloway (ex-Wolf Eyes). Als de gekkebekkentrekkende Bruce Spingsteen van de noise gromt, bromt en snauwt Dilloway zich door zijn half uur durende set heen. Gretig kauwend op een contactmicrofoontje krijgt hij alle lachers op zijn hand. Meer absurdistisch klanktheater dan pure noise maar vermakelijk is zijn act zonder meer. Onversneden punknoise werd knalhard geserveerd door pioniers Ramleh (UK). Opperhoofd Gary Mundy heeft veel weg van een vriendelijke wiskundeleraar maar zodra hij achter de microfoon kruipt gaat het beest in hem los. In de tweede helft van de set brengen gitaar-drones van Anthony di Franco meer jus in de wel heel dicht geplamuurde elektronische noise-erupties. Mundy vuurspuwt ondertussen zijn driftige slogans over de hoofden van het bezwete publiek. Een andere Engelse noisepionier maakt op zaterdag zijn opwachting: Skullflower van de uiterst productieve Matthew Bower. Onderscheid maken tussen Bowers verschillende acts is niet altijd even gemakkelijk, maar de huidige incarnatie van Skullflower heeft veel weg van zijn act Hototogisu (met violiste Marcia Bassett). Dit keer staat hij op het podium met violiste Samantha Davies. Lavadikke snoeiharde Velvet-drones dalen neer over de hoofden van de gelovigen. Van-dik-hout-zaagt-men-planken noiserock, precies zoals Bower het graag heeft. Maar na een half uur is de koek ook op.
Elektronische dames
Bijzonder onderdeel was de ‘elektronische’ donderdagavond in de 013 poptempel. Louter vrouwen stonden op het programma. Grootste verrassing was de set van de Amerikaanse Olivia Block die met veldopnames, eenvoudige elektronica en een psalterium een magische musique-concrète compositie in elkaar knutselde. Ruisende en percussieve natuurklanken schuiven langzaam in en over elkaar, eindigend in een verzengende drone. Muziek die vergelijkbaar is met het live werk van Francisco Lopez. Door de verbijsterende hitte in de kleine zaal 013 was het of de zandstormen om je hoofd gierde. Holly Herndon is schijnbaar een nieuwe ster aan het firmament. Maar haar abstracte post-postmoderne drooggekookte elektrofantasieën blijven voorlopig hangen in holle pretenties. Nee, dan liever The Space Lady. Een 66-jarige cultdame die achter een simpele synthesizer en getooid met een Asterix-helmpje de ontwapendste covers brengt van The Beatles, Electric Prunes en The Golden Earring (‘Radar Love’). Ontroerend is haar interpretatie van ‘Major Tom’ van Peter Schilling. In de foyer van de 013 is ze helemaal op haar plaats en het publiek omarmt deze unieke Amerikaanse straatartieste.
Hoogtepunt van de 013-avond is een zeldzaam optreden van het trio Carter Tutti Void, oftewel industrialpioniers Chris & Cosey met Nik Void van de Engelse band Factory Floor. Stoïcijns kokkerelt het trio zich door een hitsig minimalistisch brouwsel van donkere elektro en industrial beats die de hoofdjes zacht doet wiegen. Loodzware muziek klonk nog nooit zo licht verteerbaar.
Ook de mannen roeren hun elektronische mondje op Incubate. De intieme hoofdzaal van De Nieuwe Vorst is perfect voor deze experimentele klankwereld. Ekoplekz (Engelsman Nick Edwards) grossiert in subtiel knisperende krautelektrobeats, ergens tussen Cluster en Cabaret Voltaire (met dank aan de stemkunsten van gast Mordant Music). Intrigerender was de manier waarop Untold (Jack Dunning) de dansbare elektronische muziek binnenste buiten keert tot er alleen de essentie – hoe bevreemdend soms ook- overblijft. Met zonder meer de mooiste visuele show van Incubate 2014 liet hij ogen en oren dansen.
Postrock
Incubate telde dit jaar opvallend veel acts die aanschurkten tegen de postrock, waarbij elementen uit de shoegaze en krautrock lustig opdoken. Dit varieerde van slaapverwekkend/derivatief (This Will Destroy You) tot enerverend/verslavend (Moon Duo).
De hardst werkende band in de postrock is het Engelse 65daysofstatic. Ze waren door Incubate zowaar tot headliner van de vrijdag gebombardeerd. Een status die ze waarmaakte in een afgeladen Midi zaal. Deze band overlaadt haar hyperactieve, instrumentale rock met opgefokte gitaarriffs en doordenderende drumpartijen. Dat kan soms teveel van het goede zijn. Pas wanneer 65daysofstatic haar technoïde bombast verluchtigt met fraai uitwaaierende toetsenpartijen en een zorgvuldigere, filmische opbouw is er echt ruimte voor schoonheid, zoals in recente ‘Taipei’, oudje ‘Install a beak in the heart…’ en het sluitstuk ‘Radio Protector’.
Absolute topper was het (te) korte optreden van de Amerikaanse formatie Cave in het altijd overvolle café Extase. Onder aanvoering van gitarist en toetsenist Cooper Crain (ook bekend van space-synthesizerformatie Bitchin’ Bajas) ranselde het vijftal er een hitsige cocktail van minimalistische krautjams uit die er niet om loog. Vaak bleef Cave tergend lang hangen op een riff wat de muzikale extase alleen maar verhoogde.
Incubate brak dit jaar ook een lans voor de Poolse underground rock- en improvisatiescène. No-nonsense muzikanten die eigenlijk te weinig kans krijgen in het reguliere circuit. Paradox was een week lang een uitstekende hide-out voor de Poolse delegatie. Hoge ogen gooide het duo Mikrokolektyw dat met trompet en drums/elektronica de freejazz een flinke schop onder haar achterste gaf. Als een noisey kruising tussen Chicago Underground en Supersilent. Minder verrassend was de matte mathrock-formatie Hokei: twee drummers oogt imposant maar het resultaat blijft ver achter bij pioniers als Shellac en Don Caballero.
Folk en beyond
Incubate liet dit jaar ook enkele helden uit de neofolk passeren. Muziek die zelden tot nooit op de landelijke concertpodia is te bewonderen. Hoogtepunt van editie 2014 was de twee uur durende séance van David Tibet en zijn huidige Current 93-formatie in de optimaal geoutilleerde Schouwburg Tilburg.
Het was pas de derde keer dat Current 93 in Nederland concerteerde (na NL-Centrum en Roadburn). Tibet had ditmaal onder anderen gitarist Tony McPhee en drummer Carl Stokes (The Groundhogs), pianist Reinier van Houdt, zanger/keyboardspeler Jack Barnett (These New Puritans), gitarist James Blackshaw en zangeres Bobbie Watson (Comus) om zich heen verzameld. Het laatste album ‘I am the last of all the field that fell’ werd vrijwel integraal gebracht (minus de Antony track). Tibet had er overduidelijk zin in en eiste alle aandacht op: verbeten, ongrijpbaar, over-emotioneel en als een ware ‘method actor’ tot tranen toe geroerd in een schitterende, lang uitgesponnen uitvoering van slotnummer ‘I could not shift the shadow’ (oorspronkelijk gezongen door Nick Cave). Gelukkig klonken in de toegift ook nog twee oudjes, te weten ‘Imperium II’ en helse uitsmijter ‘Lucifer over London’.
Kregen de liefhebbers geen ‘greatest hits’ show voorgeschoteld bij Current 93, maatje Tony Wakeford van neofolkpioniers Sol Invictus deed daar niet moeilijk over. In een uur tijd vlogen ze allemaal voorbij: The Killing Tide, Stay, Believe Me, An English Garden, Black Easter en zelfs een antiek mopje Death in June, All Alone in her Nirvana. Dat de duidelijk te zwaar wordende en met rugklachten kampende Wakeford als een Solomon Burke van de neofolk aan het eind op een stoel moest plaatsnemen, kon de pret niet drukken.
Geen neofolk maar wel gedenkwaardig was het optreden van Tuxedomoon. Nukkig ogende mannen die geen enkel moment de indruk geven zin te hebben in muziek maken, maar als ze het dan toch doen klinkt het weer als een klok. Mooie versies van klassieke songs als ‘Time to Lose’, ‘In The Name of Talent’ en ‘KM/Seeding the Clouds’ komen voorbij. De visuele en tekstuele bijdragen van ‘weird scientist’ Bruce Geduldig zorgen voor een luchtige noot.
En aanstormend folktalent kwam langs in een stampvol Paradox: de charismatische Ryley Walker en zijn sublieme band lieten de tijden van Tim Buckley, zoon Jeff en ‘coffeehouse’ folk-concerten weer even herleven. Goud van oud en fonkelnieuw, pionier en toptalent, de underground komt helemaal bovendrijven tijdens Incubate.
Programmamaker Nieuwe Muziek, Mark van de Voort.
En luister naar de programma’s van X-Rated op 7 en 14 september 2014.
