Composer in Residence Samuel Adams, NTR ZaterdagMatinee, 21 september 2024.
Met het Composer in Residence-programma houdt Het Concertgebouw Amsterdam een mooie traditie in eer. Jonge, eigentijdse componisten vanuit de hele wereld verblijven een tijdje in Amsterdam en laten zich inspireren door de stad. Sinds 2015 waren al componisten als Ellen Reid, Thomas Larcher en Huang Ruo te gast. Het seizoen 2024-2025 is de Amerikaanse, Pulitzer-prijs winnende Caroline Shaw huiscomponist in het Concertgebouw. In het gewraakte corona-seizoen 2020-2021 was de jonge Amerikaan Samuel Adams (1985) composer-in-residence. De zoon van de vermaarde minimal componist John Adams timmert al enkele jaren flink aan de weg. Ondanks alle coronaperikelen kon hij uiteindelijk zijn belangrijkste compositieopdracht van deze Amsterdamse residentie afronden. Zijn Variations voor orkest (2020) ging op zaterdag 21 september in Nederlandse première tijdens de NTR ZaterdagMatinee, mede-opdrachtgever naast Het Concertgebouw en Cincinnati Symphony.
Voorafgaand aan de uitvoering vertelde Samuel Adams al dat je zijn stijl het best kunt positioneren tussen het postminimalisme en meer impressionistische invloeden à la Debussy en Ravel. Zijn werk Variations is niet vervuld van opgekropte woede vanwege alle coronatoestanden, maar straalt eerder optimisme uit, zoals Sibelius’ ‘Tweede symfonie’ en Coplands ‘Orchestral Variations’, liet Adams weten.
In zijn werk wil Adams vooral de ongekende weidsheid van Nevada tot klinken brengen aan de hand van alsmaar uitwaaierende orkestrale variaties. Adams’ toegankelijke werk heeft een enorme zuigkracht. Als luisteraar ben je meteen gevangen in het web aan uitdijende en in elkaar vervlochten klanklijnen.
Het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van de onvermoeibare Karina Canellakis breekt een stevige lans voor dit onbekende repertoire. Twee piano’s verrijken de orkestklank en stuwen de orkestklank op. Canellakis weet wel raad met de ongekende drive van Adams’ Variations. Invloeden van het minimalisme zijn hoorbaar, maar ingekleurd met sporen van vroeg doorwrocht Amerikaans klassiek à la Ives en Copland, jazzy ritmiek en schilderachtig impressionisme. Prachtig is het stiltemoment halverwege waarmee het hechte klankweefsel even wordt doorbroken met nachtelijke ruisklanken. Eén van de slagwerkers strijkt met zijn handen over zandpapier, terwijl vier hoorns een eenzame melodie spelen. Net als zijn vader heeft Samuel Adams een goed oor voor drama en grandioos opgebouwde climaxen. Adams voelt zich wel thuis in Amsterdam. Naast zijn orkestwerk heeft Adams jr. bovendien een nieuw, derde strijkkwartet geschreven voor het Nederlandse Alma Quartet. Een werk waarmee het kwartet de komende tijd door Nederland toert.
Hetzelfde open, spontane karakter is terug te horen in Béla Bartóks Derde pianoconcert. Het is een van zijn laatste werken waar Bartók nog aan sleutelde vlak voor zijn dood in de USA. In tegenstelling wat je zou verwachten biedt dit pianoconcert een verkwikkend bad aan levendige invallen en sprankelende vitaliteit. Frank Zappa was er niet voor niets verzot op. Het concerto opent met een monter Allegretto dat in weinig herinnerd aan de grillige, hoekige Bartók uit Europa. Een flitsend showstuk -net als het slotallegro- waarin solopianist Pierre-Laurent Aimard een hele andere, minder cerebrale kant van zichzelf kan laten zien. In het schitterende ‘Adagio religioso’ is Aimard meer in zijn element. Omsloten door een hartverwarmende strijkersklank speelt Aimard met stralende dan wel schrijnende harmonieën à la Messiaen. Dit is bijna pastorale muziek die liefde en levenslust uitstraalt.
Vervolgens mocht Karina Canellakis doorpakken in Beethovens onstuitbare Derde symfonie. Het revolutionaire esprit van deze orkestkolos dendert nog steeds door de concertzalen. Beethoven droeg hem op aan Napoleon maar het werk is vooral een ode aan onverzettelijkheid en dadendrang. Als geen ander neemt Beethoven de luisteraar mee in zijn verleidingsdans. Als een rockgod speelt Beethoven met samengebalde orkestrale energieën, tempowisselingen en temperamentvolle melodieën. In het naadloos uitgeplozen openingsallegro zorgt Canellakis voor een bewonderingswaardige drive. Ook in de zwierig opgebouwde Finale ontketent het orkest een kettingreactie aan machtige ritmiek en verleidelijke melodiekunst. In de handen van Canellakis ontpopt Beethoven zich als een master of suspence. Zelfs de raadselachtig treurmars van het tweede deel verliest niets van haar meeslepende spirituele glinstering.
Dit seizoen biedt de NTR ZaterdagMatinee nog meer spannende premières en eigentijdse muziek. Zo zijn er optredens van het Dream House Quartet van Bryce Dessner (2 november) en nieuwe werken van Joey Roukens (7 december), David Lang (21 december) en
Dai Fujikura (11 januari 2025).
Geschreven door programmamaker Mark van de Voort.
Luister hier naar Samuel Adams ‘Violin Diptych’ uitgevoerd door Asko|Schönberg met Joseph Puglia op viool en Pauline Post op piano.
Luister hier naar Ludwig van Beethoven’s ‘Symphony No. 3 ‘Eroica’ uitgevoerd door het Budapest Festival Orchestra o.l.v. Iván Fischer.
Luister hier naar Béla Bartók – Pianoconcert nr. 3 in E. Uitvoering met het BBC Symphony Orchestra onder leiding van Sir Adrian Boult. (opname uit 1946)
