Uitzending #4. Arthur Olof maakt voor de Concertzender bijna honderd programma’s over Russische muziek uit de twintigste eeuw. Voor zijn dood in 2014 werkte hij de scripts van de uitzendingen om tot een boek dat ‘De kunst om te overleven’ is gaan heten en in juni verschijnt.
Naast de tekst krijgt het links naar de site van de Concertzender, zodat je tijdens het lezen de bijbehorende muziek kunt beluisteren. Ter voorbereiding van deze uitgave maken wij deze nachtprogramma’s.
Na zo’n twintig jeugdwerken te hebben geschreven, beschouwt Goebajdoelina de Vijf Etudes voor harp, contrabas en slagwerk als haar eerste officiële werk, haar Opus 1.
- Goebajdoelina – Vijf etudes voor harp, contrabas en slagwerk
In de jaren tachtig breekt Goebajdoelina internationaal door met een vioolconcert dat zij voor Gidon Kremer schreef. Het stuk begint met een citaat uit Ein musikalisches Opfer van Bach.
- Goebajdoelina – Offertorium
Goebajdoelina’s symfonie heet Stimmen… verstummen. Het werk is opgedragen aan dirigent Gennadi Rozjdestvenski, die op het hoogtepunt van het stuk een solo heeft. In totale stilte geeft hij, volgens nauwgezette aanwijzingen in de partituur, het ‘ritme van de compositie’ aan.
- Goebajdoelina – .. verstummen
Ter gelegenheid van Bachs tweehonderdvijftigste sterfjaar kreeg Goebajdoelina de opdracht een Johannes Passie te schrijven. Bij de première zei ze: ‘Er bestaat een wijdverbreide scepsis voor alles wat met religie te maken heeft. Ik geloof dat de mensen niet langer de ware betekenis van het leven begrijpen. Voor mij persoonlijk is leven zonder religie betekenisloos.’
- Goebajdoelina – Johannes Passie
Terwijl Goebajdoelina slechts zijdelings met Sjostakovitsj te maken heeft gehad, was dat zeker niet het geval bij die andere vrouwelijke componist uit Rusland, die internationaal furore maakte, Galina Oestvolskaja. Het feit dat Sjostakovitsj in het negende deel van zijn Suite op gedichten van Michelangelo (1975) Oestvolskaja’s Trio (1949) citeert, kan zonder twijfel worden opgevat als een hommage aan zijn bewonderde leerling.
- Oestvolskaja – Trio
- Sjostakovitsj – Nacht (uit Suite op gedichten van Michelangelo)
In 1991 woonde Elmer Schönberger in Leningrad het eerste concert bij dat geheel was gewijd aan de muziek van Oestvolskaja. ‘Een avond lang krassen en kerven in de ziel’, schreef hij naar aanleiding van het concert in een artikel, getiteld ‘De vrouw met de hamer’. Later schreef hij: ‘Ik heb het mij vaak geprobeerd voor te stellen: een uitzichtloos leven, in een dichtgetimmerde wereld, elke dag in de rij voor brood en kool, en intussen ijzerenheinig het notenpapier volschrijven (…) met muziek die de enige is die geschreven wil, nee, moet, maar waarvan je weet dat niemand erop zit te wachten.’ Een vrouw met een missie dus.
- Oestvolskaja – Duet voor viool en piano
Oestvolskaja’s muziek is uniek en kent geen gelijke. De instrumentatie is al even eigenzinnig, zoals blijkt uit haar symfonieën (met soms maar een handvol instrumenten) of de drie stukken die zij Compositie noemde, zoals bijvoorbeeld de tweede, ‘Dies irae’ (1973) voor acht contrabassen, piano en een kubus van spaanplaat (43x43cm).
- Oestvolskaja – Compositie 2, Dies irae
De muziek van Oestvolskaja is het resultaat van ascese. Min of meer vrijwillig sloot zij zich af van de wereld en werkte aan een oeuvre van op de kop af vijfentwintig stukken, die uit een stuk graniet gehakt lijken te zijn.
- Oestvolskaja – Tweede Symfonie, Ware eeuwige zaligheid
- Oestvolskaja – Vijfde Pianosonate
Terwijl de sovjets de diep gelovige bevolking van Rusland het atheïsme oplegden, voorzag Oestvolskaja haar stukken sinds de jaren zeventig van ondertitels met een religieuze connotatie. Toch wilde ze niet, zoals Goebajdoelina, te boek staan als religieus, in de zin van behorend tot de kerk. ‘Mijn composities staan buiten de religie in uiterlijke, moraliserende betekenis, maar ze zijn vervuld van religieus gevoel. God smekend haar ‘kracht te geven om te scheppen’ werkte ze door aan een oeuvre dat het rituele karakter van zuivere godsdienst heeft en zonder twijfel niet toevallig eindigt met de Vijfde Symfonie die Oestvolskaja ‘Amen’ doopte met een in het zwart geklede man die wanhopig het Onze Vader bidt (Ottsje nasj) en een viool als een ‘stem van onder de grond’.
- Oestvolskaja – Vijfde Symfonie, Amen
De vierde nachtuitzending eindigde met het Pianotrio van Pjotr Iljitsj Tsjaikovski.
- Tsjajkovski – Pianotrio
