De geschiedenis van de elektronische muziek. Aflevering 1 – De Theremin plus de Inspiratie.
Deel 1: Theremin
01.
Ik begin mijn allereerste uitzending over elektronische muziek natuurlijk met een theremin. "Voice of Theremin" van Vladimir Komarov is een stuk uit 1996, waarbij al het geluid bestaat uit theremin klanken, puur en bewerkt, en het stemgeluid van Leon Theremins. Dit stuk staat op de CD ‘Music from the Ether’ van Lydia Kavina, de achterachterkleinnicht van Leon Theremin, en zijn laatste leerling. Lydia speelt dit stuk ook met enige regelmaat live met de bewerkte klanken op tape.
02, 03, 04.
Meteen nog drie maal de stem van Leon Theremin, de grootvader van de elektronische muziek instrumenten. Behalve de inmiddels toch wel heel bekende theremin, die wordt bespeeld door met je handen in elektromagnetische velden rond 2 antennes te bewegen, heeft hij onder meer een theremincello, een terpsitone (waarbij de hoogte van het lichaam de toonhoogte bepaald), een keyboard theremin ontwikkeld. Bovendien was hij in 1926 de grondlegger van de televisie techniek in Rusland, een ontwikkeling die daar lange tijd geheim werd gehouden.
Tegen het einde van een bewogen leven ontwikkelde hij nog de polyfone theremin, waarbij een infrarood camerasysteem oogbewegening registreerd. Met dit systeem kan bepaald worden welke accoord tonen moeten worden gespeeld, gebaseerd op de op de theremin gespeelde grondtoon.
Het instrument zelf is vernietigd door overijverige ambtenaren (onder het motto: "Elektriciteit is voor het elektrocuteren van deserteurs, niet voor het maken van kunst.") Deze drie geluidsfragmenten zijn echter bewaard gebleven, en circuleren nu op het internet.
05.
Is theremin muziek nu meteen elektronische muziek? In 1992 schreef de Amerikaanse Componist Albert Glinsky zijn thesis "The Theremin in the Emergence of Electronic Music", later omgewerkt tot het boek "Ethermusic and Espionage". Deze titel doet vermoeden dat muziek met de theremin automatisch elektronische muziek is. Maar daar is mijns inziens toch wel iets mee voor nodig.
Thereministen spelen heel graag bekende werken. De Zwaan van Saint Saëns, Somewhere over the Rainbow, dat soort dingen. Nooit bedoeld als elektronische muziek, en ook nooit geschreven om op elektronische instrumenten gespeeld te worden. Weinig componisten konden uit de voeten met de mogelijkheden die de theremin hen bood, en hadden hier misschien ook helemaal geen behoefte aan. Verscheidene componisten integreerden de theremin in hun muziek. Zoals ook Joseph Schillinger. In 1932 schreef hij "Mouvement électronique et pathétique". Een heel aardig stukje, wat ook prima op viool gespeeld had kunnen worden. En dus geen elektronische muziek.
06, 07, 08.
Edgard Varèse slaan we even over. In een later uitzending wijdt ik graag wat tijd aan zijn toepassing van de theremin.
Wel wil ik Percy Grainger even laten horen. In zijn autobiografie schrijft hij dat Free Music zijn enige belangerijke bijdrage aan de muziek is. Free Music is wat hij als kind al in zijn hoofd hoorde, maar er was nooit een manier om het ten gehore te brengen. In 1935 tekende hij drie stukken op die hij uiteindelijk zelf nooit op theremin heeft kunnen horen. Na 1935 ontmoette hij Leon Theremin in New York, en droeg de werken daarom op aan de theremin. "-the most perfect tonal instument I know".
Free Music #1, Free Music #2, Beatless Music.
09.
In 1995 werd er eindelijk eens een echt elektronisch muziekstuk gecomponeerd. Voor theremin en tape. Jorge Antunes, wellicht de belangerijkste elektronische componist in Brazilie (in elk geval in die tijd, wie weet wat er ondertussen weer is gebeurd…)
Na een jarenlang ontbreken van goede, beschikbare, theremininsten, was daar opeens Lydia Kavina, die in 1986 begon te concerteren en oude en nieuwe werken voor theremin bracht. Voor haar schreef Antunes "Mixolydia".
10.
Sinds 1995 is de theremin muziek enorm gegroeid. Componisten zijn bereidt exotische instumenten te onderzoeken en ervoor te schrijven, thereministen zijn bereid en beschikbaar die composities te spelen, en het publiek is steeds meer gewent nieuwe klanken te accepteren. Langzaam maar zeker intergreerd de theremin in het bekende klanklandschap. In 2004 initieerde de Duitse thereministe Barbara Buchholz, samen met Lydia Kavina, het "Touch, Don’t Touch" project. Vijf Duitse en vijf Russische componisten werden uitgenodigd een stuk te schrijven voor 1 of 2 theremins, waar nodig aangevuld met piano, percussie, viool, cello en tape. Nu zien veel componisten de theremin als een instrument met veel beperkingen, wat altijd hetzelfde klinkt. Thereministen kiezen immers vaak makkelijke stukken uit, langzaam, met veel vibrato en vooral veel glissandos. De componisten werden verzocht al hun vooroordelen over de theremin te vergeten, en te schrijven wat ze wilden horen. Dit leidde in 2005 tot de CD ‘Music for Theremin’, verschenen bij WERGO. Hiervan nu het laatste stuk, voor tape en theremin.
Deel 2: Inspiratie.
Wat zijn de inspiratiebronnen van componisten van elektronische muziek?
11.
In mijn geval was het horen van Bowling for Blood van Douglas Fulton wat mij het laatste zetje gaf om met elektronische middelen muziek te gaan maken. Elektronische muziek was niet alleen interessant, dat vond ik al, maar het kon ook nog humor hebben.
12. Nog zo’n grappig elektronisch stuk.
13.
In 1999 studeerde ik theremin in Moskou. Ik ontmoette daar ene Stanislav Kreitchi die me de ANS synthesizer demonstreerde. Een unieke optische synthesizer waarover in het engels een prima artikel staat op http://en.wikipedia.org/wiki/ANS_synthesizer. Over Kreitchi en de ANS synthesizer in de toekomst meer.
14.
Al afsluiting nog een stukje theremin, wederom met Lydia Kavina als thereministe, in samenwerking met Micha Malin, als componiste. Dit stuk werd gemaakt voor de Brian Eno lp Music for Films III uit 1988.
Deel 1: Theremin
01. Vladimir Komarov: "Voice of Theremin"
02. Leon Theremin: "Polyfone theremin 1"
03. Leon Theremin: "Polyfone theremin 2"
04. Leon Theremin: "Polyfone theremin 3"
05. Joseph Schillinger: "Mouvement Électronique et Pathétique"
06. Percy Grainger: "Free Music #1"
07. Percy Grainger: "Free Music #2"
08. Percy Grainger: "Beatless Music"
09. Jorge Antunes: "Mixolydia"
10. Iraida Yusupova: "Kitezh-19"
Deel 2: Inspiratie
11. Douglas Fulton: "Bowling for Blood"
12. Charles Dodge: "Any resemblence is Purely Coïncedental"
13. Stanislav Kreitchi: "Derewo Y Metal"
14. Mischa Malin & Lydia Kavina: "For her Atoms"
