In Memoriam Jan Wolff

In dit programma aandacht voor zijn leven als hoornist, zijn inzet voor de hedendaagse muziekensembles en zijn muzikale voorkeuren en ontdekkingen.
Jan Wolff stond aan de wieg van de ConcertZender. Op 30 december 1982 tekende hij samen met de Amsterdamse wethouder P. Hans Frankfurther de oprichtingsakte. In het boekje ‘De Concertzender 1982-1997: voortdurend uitgestelde zwanenzang’ dat verscheen ter gelegenheid van het 15-jarig jubileum haalde Jan Wolff samen met Thea Derks herinneringen op aan dat bijzondere moment: “Als ik aan de Concertzender denk, zie ik P. Hans Frankfurther in mijn kantoor staan. Hij zegt: ‘Ik ben hier wel, maar niemand mag het weten, mijn vrouw niet en mijn partij D’66 al helemaal niet.’ Ik kende hem alleen van naam en vroeg me af wat mij te wachten stond. Hij vervolgde: ‘Ik wil een concertzender beginnen in Amsterdam, naar het model zoals ik dat in New York gezien heb. Een lokaal station dat vierentwintig uur per dag klassieke muziek uitzendt en daarbij geheel drijft op giften van particulieren en sponsors. Eén keer per jaar wordt de noodklok geluid en dan kunnen ze weer een jaar verder. Jij hebt net met succes de IJsbreker opgezet, dus jou moet ik hebben, want zelf mag ik het niet doen.’
Ik had bij wijze van spreken het cement nog onder mijn nagels, maar werd aangestoken door het enthousiasme van P. Hans en samen gingen we op pad. Zijn drijfveer was in de eerste plaats de liefde voor de muziek en in de tweede een partijpolitieke: als lid van D’66 was hij betrokken bij het veranderen van de mediawet. Met ingang van 1983 werd ruimte geschapen voor lokale en commerciële radio en televisie en hij wilde zo snel mogelijk een lokaal station oprichten om te kijken of daar sponsoring voor te vinden zou zijn. Zelf was ik toch bezig met opbouwen en het was een uitdaging dit erbij te doen.”
Jan Wolff was gepokt en gemazeld in de muziekpraktijk van de jaren 60 en 70. Hij studeerde hoorn aan het conservatorium van Amsterdam en speelde op 17-jarige leeftijd al mee in het Concertgebouworkest. Tot 1982, toen hij de hoorn aan de wilgen hing, speelde hij als freelance musicus in de meest uiteenlopende orkesten en ensembles, van het Nederlands Ballet Orkest tot Orkest De Volharding en van het Nederlands Blazers Ensemble tot het Willem Breuker Collectief.
In een interview met Volkskrant-journaliste Pay-Uun Hiu van 28 september 2008 noemde Jan Wolff drie muziekstukken die hem op verschillende momenten in zijn leven bijzonder hebben gegrepen. Op 14-jarige leeftijd was dat de Pastorale van Beethoven. Het was, in de woorden van Jan Wolff, "van een verpletterende schoonheid waardoor ik nachtenlang niet kon slapen".
 In 1958 richtte fluitist Frans Vester het Danzi Kwintet op. De eerste daad was de Nederlandse première van het onspeelbaar geachte blaaskwintet van Arnold Schönberg. Tijdens het concert in de Haagse Pulchri Studio zaten er slechts 15 mensen in de zaal. Het Danzi Kwintet, waarin Jan Wolffs docent Adriaan van Woudenberg meespeelde, richtte zich niet alleen op nieuwe muziek, maar zette zich ook in voor historisch verantwoorde uitvoeringen van muziek uit de 18e en vroeg 19e eeuw. Jan heeft talloze malen tijdens repetities van het Danzi Kwintet zijn leermeester vervangen. In deze periode is een belangrijk zaadje gezaaid voor de latere opvatting van Jan over het belang van nieuwe muziek, historische verantwoorde uitvoering van oude muziek en kamermuziek in het algemeen.
U kunt luisteren naar een ongedateerde opname van het Danzi Kwintet met het Andante uit het blaaskwintet in G, opus 88 nr.3 van Anton Reicha. Het werk wordt uitgevoerd op instrumenten die gemaakt zijn in de periode 1775-1800.
Als orkestmusicus kende Jan veel grote werken van ‘binnenuit’. Als luisteraar zit je in de zaal naar het orkest te kijken en hoor het grote geheel. Je hebt geen idee wat zich precies in het orkest afspeelt, want op elke stoel klinkt het weer een beetje anders, bovendien moet je ook je eigen spel in de gaten houden. Als hoornist heb je tussen het tellen van de maten rust nog wel eens wat tijd om om je heen te kijken. In het geval van Jan Wolff leverde dat bijzondere verhalen op. Op 14 december 2010 luisterde musicologe en journaliste Pay-Uun Hiu samen met Jan Wolff naar de Eerste symfonie van Gustav Mahler. Dat was op verzoek van Jan zelf. Hij wilde vertellen wat dat nou is om in zo’n orkest te zitten en te spelen. Met de partituur erbij ging hij de hele symfonie door: de mooie momenten, de gevaarlijke plekken, solo’s die te duf zijn voor woorden, maar wel heel belangrijk. Hoornisten met faalangst. Vier delen lang vertelde hij er in geuren en kleuren over. Hier alvast het tweede deel als voorproefje van een uitzending later dit jaar waarin de hele symfonie onder de loep van Wolff is gelegd. De opname die wordt gebruikt, is die van het Koninklijk Concertgebouworkest onder leiding van Bernard Haitink.
Jan Wolff werd op 21 september 1941 geboren aan de Lijnbaansgracht in Amsterdam. Zijn ouders dreven een artiestenpension waar het een komen en gaan was van goochelaars, trapezewerkers en variétéartiesten. Van hun leerde Jan dat discipline en doorzettingsvermogen van levensbelang zijn als je iets wilt bereiken. Zijn vader speelde trompet in een bioscooporkest maar met de komst van de geluidsfilm was aan die tak van sport steeds minder eer te behalen. Om zijn muzikale zoon die teleurstelling te besparen haalde vader Wolff twee minder zichtbare instrumenten in huis: een hoorn en een fagot. Het werd de hoorn.
Jan heeft zijn leven lang een zwak gehad voor het circus en haar artiesten. Later, tijdens zijn jaren als directeur van Muziekcentrum De IJsbreker en Muziekgebouw aan ’t IJ zou zijn voorliefde voor de ondergeschoven instrumenten blijken in talloze themaweken, gewijd aan onder meer de blokfluit, de altviool, de contrabas, de fagot en de Mbira, de duimpiano. Maar ook de dwarsfluit, de accordeon en de menselijke stem werden in themaweken belicht.
Vanaf seizoen 1972-1973 tot 1982 speelde Jan Wolff als hoornist mee in Orkest De Volharding. Het orkest dat zijn naam ontleent aan de gelijknamige compositie van Louis Andriessen heeft in de jaren 70 letterlijk op de barricaden gespeeld. Er werd in die dagen veel gemusiceerd en gediscussieerd op binnen- en buitenlandse manifestaties. Er werd actie gevoerd tegen Vietnam, El Salvador en Nicaragua. Een politiek beladen concertreis naar Chili (rond 1 mei 1978) liep uit op een confrontatie met het militaire gezag. Gelukkig heeft De Volharding Chili heelhuids kunnen verlaten. Naar aanleiding van de militaire coup in Chili op 11 september 1973 bewerkte Jan Wolff vrijwel direct het Lied van de macht aan het volk, een door de machthebbers verboden strijdlied van de Chileense componist en filosoof Luis Advis (1835-2004). De opname van dit lied werd door De Volharding in 1973 uitgebracht op een singletje waarvan de opbrengsten ten goede kwamen aan het ‘Medisch Komitee Nederland-Vietnam’. Het origineel is geschreven in 1970 door componist Luis Advis en tekstschrijver Julio Rojas. Op 24 september van dat jaar werd Salvador Allende via democratische weg tot president gekozen. Drie jaar later maakte generaal Pinochet op brute wijze een einde aan deze democratische droom. Jan Wolff is altijd actiebereidheid blijven tonen, al klom hij de laatste jaren niet meer op de barricaden. Zijn woorden en stellingnames hebben nimmer aan kracht ingeboet. Als een ijsbreker brak hij het ijs van onwil en onbegrip en hield zo de vaargeul van zijn idealen open, en mocht het ijs achter hem net zo hard weer aangroeien dan werd het rondje net zo makkelijk opnieuw gevaren. Jan ging geen ambtelijk traject te hoog en menig uitdaging heeft hij tot een goed einde weten te brengen.
Tot besluit van dit eerste uur In Memoriam Jan Wolff het origineel van het Lied van de macht aan het volk: Canción del poder popular, uitgevoerd door de Chileense folkgroep Inti Illimani. De opname is afkomstig van het in 1973 uitgebrachte album Viva Chile!
1. Benjamin Britten.
Uit: Serenade voor hoorn, tenor en strijkers, opus 31 (1943): Prologue.
Barry Tuckwell, hoorn.
2. Ludwig van Beethoven (1770-1827).
Symfonie nr.6 in F ‘Pastorale’, opus 68 (1803-04): III Allegro (Vrolijk samenzijn van de landmensen), IV Allegro (Onweer en storm), V Allegretto (Herderslied – vreugde en dankbare gevoelens na de storm).
Berliner Philharmoniker olv. André Cluytens (opname 1958).
EMI 367530 2 (5 CD).
3. Anton Reicha (1770-1836).
Uit: Blaaskwintet in G, opus 88 no 3 (1817-1820): II Andante.
Danzi Kwintet: Frans Vester, fluit. Koen van Slogteren, hobo. Piet Honingh, klarinet. Brian Pollard, fagot & Adriaan van Woudenberg, hoorn.
Philips 802 791.
4. Gustav Mahler (1860-1911).
Eerste Symfonie in D (1885-88): II. Kräftig bewegt, doch nicht zu schnell.
Koninklijk Concertgebouworkest olv. Bernard Haitink.
5. Luis Advis/arr. Jan Wolff.
Lied van de macht aan het volk.
Orkest De Volharding.
De Volharding 6802 146 (1973).
6. Luis Advis.
Canción del poder popular.
Julio Rojas, tekst. Inti Illimani, uitvoering.
Viva Chile! (1973) – Inti-Illimani VRMLP104.