Mariama

Wegens de aardbevingen in Turkije een speciale benefiet-uitzending gewijd aan Turkse populaire muziek. Die kent een breed scala aan stijlen, waaronder arabesk, ashik en fasil. Minder bekend zijn de Turkse tango uit de jaren ‘30 en de Turkse beat & psychedelica uit de jaren ‘60 van de vorige eeuw. Beide stijlen floreerden destijds toen Turkije zich nog met opener blik op het Westen richtte. Bovendien is het dit jaar exact een eeuw geleden dat het Ottomaanse Rijk ten einde kwam en de Republiek Turkije ontstond met Kemal Ata Türk als eerste president (29 oktober 1923). In korte tijd transformeerde hij zijn land tot een seculiere staat. Zo schafte hij ondermeer het Ministerie voor Godsdienstwetgeving af, verbood bij wet het dragen van de traditionele fez voor mannen en de hoofddoekjes voor vrouwen, verving hij het Arabische door het Latijnse alfabet en kregen vrouwen volledig stemrecht.

Via de -destijds hypermoderne- tango introduceerde Ata Türk een nieuwe muziekstijl die per Oriënt Expres letterlijk vanuit Parijs in Istanbul arriveerde. Zodoende bloeide bij de Bosporus een tweede Buenos Aires op met talloze nachtclubs en tingeltangels. Naast mannelijke vertolkers als Ibrahim Özgür -‘The Bel Ami of Turkish Tango’- waren het vooral zangeressen als Safiye Ayla en Seyyan Hanim die deze nieuwe tijd verklankten. Met emanciperende teksten zongen ze over vrouwen die cigaretten rookten (Sigaramin dumani’), als typiste werkten (‘Dactylo’) en zelf autos (‘Automobil’) bestuurden.

Het Turks/Nederlandse Tombaz Ensemble is al jaren gespecialiseerd in dit uitzonderlijke repertoire. Onder de titel ‘Songs from Istanbul’ maken ze vandaag een toernee door Nederland. In een interview (Trouw, 10 febr. 2006) vertelde Tombaz-zangeres Meral Ari me dat: “De tango zo’n beetje Ata Türk’s stokpaardje was. Op veel foto’s staat hij al dansend afgebeeld. Dat was zijn manier om aansluiting bij het Westen te krijgen”.  Over het verschil tussen de Argentijnse en Turkse tango: “De Turkse variant klinkt melodischer en romantischer, de teksten zijn dramatischer en gedetailleerder. Mooie ogen worden in lange zinnen inclusief kleur en oogwimpers bezongen”. Over de begeleiding: “Je hoort niet de typische instrumenten uit de Turkse volksmuziek. Het waren meestal klassiek opgeleide musici van gemengde komaf die tango’s uitvoerden, net als bij Tombaz” (*).

Met de Turks/Nederlandse band Altin Gün (‘Gouden Dageraad’) toert er dit voorjaar gelijkertijd een andere vertegenwoordiger van de Turkse populaire muziekhistorie door ons land. De groepsnaam verwijst naar ‘Altin Mikrofon’ (‘de Gouden Mikrofoon’), een jaarlijkse competitie voor de talloze bandjes die vanaf begin jaren zestig in Turkije als paddo’s omhoog schoten. Ze werden deels beïnvloed door het glinsterende gitaargeluid van The Shadows en de aanstekelijke Liverpool-lokroep van The Beatles, deels door bepaalde middelen die zorgden voor een psychedelische sound. Gitarist/zanger Erkin Koray, die al pionierend de Turkse saz naar electrische gitaar transponeerde, wordt sindsdien beschouwd als de godfather van het genre.

Andere bands lieten zich weer inspireren door ‘onze’ Nederbeat. Zo maakte Mavis Isiklar een schitterende cover van Shocking Blue’s ‘Send me a postcard’, zoals te vinden op ‘26 Turkish beat, psych & garage delights. Ultrararities from beyond the sea of Marmara’. Die sublieme single-compilatie vormde mede de inspiratie voor Altin Gün, dat zich grotendeels baseert op deze erfenis van de toenmalige Anatolische rock en Turkse psychedelische folk.

Met internationaal succes. Hun album ‘Gece’ (2019) werd zelfs voor een Grammy Award genomineerd. Na een benefietconcert tbv. slachtoffers van de aardbevingen, gaan ze dit voorjaar met hun nieuwste album op toernee (**).

(*) Tombaz Ensemble– ‘Songs from Istanbul’
zo 26/3- Buiksloterkerk (Amsterdam), vr 31/3- Vestzak Theater (Enschede), za 8/4- Plein Theater (Amsterdam), 3/6- Wesopa Theater (Weesp), za 17/6- d’Rentmeester (Valthermond). www.tombaz.nl

(**) Altın Gün
vr 3/3- Metropool (Enschede), vr 10/3- Muziekgieterij (Maastricht), do 30/3 & 31/3- Paradiso (Amsterdam), zo 2/4- 013 (Tilburg), wo 5/4- Doornroosje (Nijmegen), 6/4- Oosterpoort (Groningen), di 11/4- De Roma (Antwerpen). https://ebbmusic.eu/artists/altin-gun/

Speellijst:

1) Meral Polat- Elqajiyê
CD: Ez Kî Me (eigen beheer 2022)

2) Ibrahim Özgür- Son nefes (1938)
CD: Echoes from afar. Old world tangos. Vol.1 (Oriente Musik, 2001)

3) Ibrahim Özgür- Kalbimde hiç yerin kalmadi (1938)
CD: Tangolar. The Bel Ami of Turkish tango (Oriente Musik, 1999)

4) Müzeyyen Senar- Sigaramin dumani/Smoke of my cigarette (1946)
CD: Women of Istanbul (Traditional Crossroads, 1998)

5) Seyyan Hanim- Capkin (±1930)
CD: Tangolar. Kalan Muzik (1996)

6) Safiye Ayla- Develer katar katar (1935)
CD: Women of Istanbul (Traditional Crossroads, 1998)

7) Tombaz- Yildizlarin altinda
CD: Meral & Tombaz. Varieté Oriental (Kalan, 2008)

8) Cem Karaca & Apaslar-Anadolu oyun havasi (1967)
9) Erkin Koray- Çiçek daği (1968)
10) Izmir Özel- Karsiyaka Lisesi (1967) (Yardbirds-cover/Over under sideways down)
11) Mavis Isiklar-Ask çiçeği (1971) (Shocking Blue-cover/ Send me a postcard)

CD: Turkish Delights: 26 beat, psych & garage delights. Ultrararities
From beyond the sea of Marmara (Grey Past Records, 2001)

12) Erkin Koray- Cümbür cemaat (1976)
CD: Meçhul, singles & rarities (Sublime Frequencies, 2011)

13) Baris Manco- Iste hendek, iste deve (1968)
CD: Dağlar Dağlar (Siyan/ Coskun Records, 1993)

14) Baba Zula- Cecom
CD: Crossing the bridge (Doublemoon, 2005)

15) Altin Gün/ Kaymakamin kizlari
CD: On (Bongo Joe, 2018)

16) Orient Expressions- Istanbul 1:26 AM
CD: Crossing the bridge (Doublemoon, 2005)