In Oorgetuige #67: ‘Alles ter nagedachtenis aan jou…’, onze serie over Russische muziek van de 20ste eeuw, trekt het Rode Leger op naar Berlijn. Met een fijngevoelig oog voor de kunstschatten in de totaal verwoeste stad Dresden.
Herman Galynin nam in zijn drie dienstjaren veel ruimte voor toneel- en muziekactiviteiten voor de Sovjetsoldaten. Zijn toneelmuziek bij Shakespeare’s ‘Getemde feeks’ in de productie van Andrej Gontsjarov ging in 1944 in première bij het Fronttheater van het Russische Toneelgenootschap. Drie fragmenten bleven bewaard en worden gespeeld door pianiste Olga Solovjeva (foto rechts).
Dmitri Sjostakovitsj schreef in september 1944 aan zijn vriend Vissarión Sjebalín (foto links) dat “de rotvaart waarmee ik componeer me verontrust. Dat is vast niet goed. […] Per slot van rekening is het een heel serieus proces, waarbij je dus niet moet ‘galopperen’, om met de bekende danseres te spreken. Maar mijn lieve Ronja, ik realiseerde me dezer dagen dat er twintig jaar zijn verstreken sinds wij elkaar leerden kennen; vanwege dat jubileum wil ik graag het tweede strijkkwartet, waaraan ik nu werk, aan je opdragen. En denk erom, een gegeven paard mag je niet in de bek kijken.” Het Beethoven Kwartet in oorspronkelijke bezetting speelt het Tweede Strijkkwartet van Sjostakovitsj. 
De componist werd in 1960 door zijn oude studievriend, regisseur Leo Arnstam, gevraagd om de muziek te maken bij ‘Vijf Dagen, Vijf Nachten’. Een film die niet zozeer gaat over de ‘redding van de kunstschatten’ van de totaal verwoeste stad Dresden, aldus de regisseur, als wel over “de betekenis van waarachtig humanisme in het gevecht om hart en ziel van de mens zelf”. 
Deze eerste Sovjet-Oost-Duitse co-productie bezingt de gezamenlijke inspanningen van de totaal ontredderde Duitse inwoners en het kunstminnende Rode Leger. Uit kelders en spelonken onder de puinhopen halen zij de in veiligheid gebrachte kunstwerken van Titiaan, Velasquez, Rubens, Rembrandt, Manet en Degas tevoorschijn, met als absoluut hoogtepunt de ‘Sixtijnse Madonna’ van Rafaël (foto links). In een trein met 30 wagons worden ze naar het veilige Moskou afgevoerd maar, nog belangrijker, op 25 augustus 1955 worden deze 1240 werken uit de collecties van Zwinger, Grünes Gewölbe en Albertinum weer feestelijk overgedragen aan de DDR. Compleet en intact. De delen zijn: Introductie, Dresden in Ruïnes, Dresden Bevrijd, Interlude en Finale.
Zara Levina werd in Simferopol op de Krim geboren in 1906, in hetzelfde jaar als Sjostakovitsj. Van haar kon u in de Oorgetuige over de Russische altviool al het Poeëm horen dat in 1930 in Moskou in première ging met altviolist Vadim Borisovski, die u zojuist hoorde in het Beethoven Kwartet. Het 2de Pianoconcert schreef ze in 1943-1945. Het tweede deel is opgedragen aan allen die hun leven gaven in de verdediging van hun vaderland. Motieven van kozakken en Krim-Tataren klinken als herinnering aan haar geboortegrond.
De Negende van Sjostakovitsj werd niet de Beethoven-equivalent die Stalin na de eindzege verwachtte. Bepaald niet, de bijnaam was zelfs ‘kindersymfonie’. Volgens Volkovs ‘Getuigenis’ vertelde Sjostakovitsj zijn vrienden: “Ze wilden een fanfare van me, een ode, ze wilden dat ik een majestueuze Negende Symfonie zou schrijven. Toen het werk werd uitgevoerd, was Stalin woedend. Hij was diep beledigd dat er geen koor was, geen solisten, geen apotheose of ook maar een goedkope opdracht.” Het werk ging op 3 november 1945 in première met het Leningrads Filharmonisch Orkest onder leiding van Jevgeni Mravinski, die het na de eerste uitvoeringen niet meer op zijn repertoire hield. Het werk werd vernietigend ontvangen als “volledig gespeend van begrip voor de moderne problemen”, “vervalsing van de werkelijkheid”, volkomen “arm aan ideeën” en “apolitiek”.
Wij besluiten met het oorlogslied ‘Kozakken in Berlijn’ van de gebroeders Dmitri en Daniël Pokráss op tekst van Tsésar Solodárj.
1. Herman Hermanovitsj Galynin (Toela 30.3.1922 – Moskou 18.7.1966).
Drie stukken uit ‘De getemde feeks’: 1) Gavotte, 2) Intermedio, 3) Mars: Processie (De geschenken worden gebracht).
Olga Solovjeva, piano.
Toccata TOCC 0076.
Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj (1906-1975).
2. Strijkkwartet nr. 2 in A opus 68 (1944), aan Vissarion Jakovlevitsj Sjebalin: 1) Ouverture, 2) Recitatief en romance, 3) Wals, 4) Thema met variaties.
Beethoven Kwartet: Dmitri Tsyganov, Vasili Sjirinski, viool. Vadim Borisovski, altviool. Sergej Sjirinski, cello.
Doremi DHR-7911-5.
3. Suite uit filmmuziek ‘Vijf dagen, vijf nachten’ van Leo Arnstam (1960): 1) Introductie, 2) Dresden in Ruïnes, 3) Dresden Bevrijd, 4) Interlude en Finale.
Berlijns Radio Symfonieorkest olv. James Judd.
Capriccio 10 341/42.
4. Zara Aleksandrovna Levina (1906-1976).
Pianoconcert nr. 2 in e klein (1943-1945).
Boris Petroesjanski, piano, Moskous Symfonieorkest olv. Veronika Doedarova.
Russian Disc RD CD 11 382.
5. Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj (1906-1975).
Symfonie nr. 9 in Des opus 70 (1945): 1) Allegro, 2) Moderato, 3) Presto, 4) Largo, 5) Allegretto – Allegro.
Staatssymfonieorkest Ministerie Cultuur Sovjet Unie olv. Gennadi Rozjdestvenski.
Brilliant Classics 9019/7 Gennady Rozhdestvensky Edition.
6. Dmitri (1899-1978) en Daniël (1905-1954) Jakovlevitsj Pokrass.
Kozakken in Berlijn, tekst Tsesar Samoilovitsj Solodarj (1909-1992)
Solist: Ivan Dmitrijevitsj Sjmeljov (1912-1960).
Bomba Piter CDMAN 384-09.
