Thema

In de eerste aflevering die aan dit instrument gewijd was, maakten we kennis met Vadim Borisovski van het Beethoven Kwartet, de ‘vader van de altvioolschool’ in de Sovjet-Unie.

Een van zijn leerlingen, en in 1964 zijn opvolger in het kwartet, was Fjodor Droezjínin (links op de foto rechts met Dmitri Sjostakovitsj). Hij speelde als eerste in Rusland het concert van Béla Bartók en werkte nauw samen met componisten als Weinberg, Schnittke, Volkonski en Sjostakovitsj, die zijn laatste compositie aan hem opdroeg. Als docent aan het Moskous conservatorium had Droezjinin leerlingen als Svetlana Steptsjenko en Yuri Bashmet. Hij componeerde ook zelf werk voor altviool, waaronder de sonate voor altviool solo uit 1959 die wordt uigevoerd door Julia Rebekka Adler, een leerlinge van Kim Kashkashian en Yuri Bashmet.
In Leningrad kwam de altvioolschool goed op gang met het aantreden van Joeri Markovitsj Kramarov (foto links).
Geboren in 1929 was hij al op jonge leeftijd praktisch wees doordat zijn ouders als “vijand van het volk” waren opgepakt. Hij zag alleen zijn moeder terug, omstreeks 1953 in Basjkirië, haar ballingsoord. Nadat zijn ouders waren verdwenen, kwam Kramarov praktisch onder de hoede van een vriendin van zijn moeder, met wie hij in de oorlog naar Tasjkent vluchtte. Hij begon zijn muziekstudies op de uitgeweken Moskouse opleiding aldaar. Via Moskou kwam hij in 1945 in Leningrad, waar hij na de vooropleiding aan het conservatorium leerling werd van Isaak Levitin. Hij studeerde af in 1953. Na Levitin’s overlijden in 1954 volgde hij hem op als docent en in 1956 werd hij op uitnodiging van Jevgeni Mravinski ook aanvoerder van de altviolen bij het Leningrad Filharmonisch Orkest. Vanaf het begin een eigenzinnig en onvoorwaardelijk integer mens raakte hij vaak in botsing met de partij, waardoor hij in 1963 ook niet mee mocht op tournee met het Leningrad Filharmonisch naar Japan. Hij reageerde door ontslag te nemen en Mravinski zorgde ervoor dat hij nergens meer als solist kon optreden. Zijn werk aan het conservatorium ging intussen door, maar ondervond ook de nodige tegenwerking. Het bericht van zijn promotie tot professor bereikte zijn woning in 1982 pas na zijn dood. Zijn leerling Michael Kugel zei: “Hij was een groot musicus, die meer van de muziek hield dan van zichzelf!”
Een van de talloze werken die aan Kramarov werden opgedragen, is het concert voor altviool en kamerorkest van de Wit-Russische Vladimir Tsytovitsj. Voor zover je ervan kunt spreken, behoort Tsytovitsj tot de ‘verloren generatie’ die volgde op Prokofjev en Sjostakovitsj en die tot na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in het westen relatief onbekend bleef. Tsytovitsj werd in 1931 geboren in Leningrad. Aan het conservatorium was hij een leerling van Boris Arapov, na het afstuderen werd hij er in 1961 zelf docent. Zijn altvioolconcert is van 1965, en wordt nu gespeeld door Joeri Kramarov en het Orkest van Oude en Nieuwe Muziek met dirigent Edoeard Serov.
Valerian Bogdanov-Berezovski, een vriend van Sjostakovitsj, droeg zijn sonate opus 44 uit 1956 op aan Kramarov.
De altviool leefde voor meer Russen die een veilig heenkomen hadden gezocht in de Verenigde Staten. Nog in 1960 componeerde Arthur Lourié zijn duo voor viool en altviool, dat we u laten horen in een uitvoering door Eeva Koskinen en Daniel Raiskin van het Utrechts Strijkkwartet.
Igor Stravinski componeerde in 1944 zijn Elegie voor altviool solo ter nagedachtenis aan Alphonse Onnou, de overleden oprichter van het Pro Arte Kwartet, in 1912 opgericht in België en sinds 1941 gevestigd in Madison, Wisconsin. Altvioliste Tatjana Masurenko en pianist Roglit Ishay vervolgen met Stravinski’s Russich lied uit de opera Mavra, waaruit de Russische wortels van de latere Franse Amerikaan nog duidelijk spreken.

Tot besluit meer muziektheater met de muziek van Dmitri Sjostakovitsj bij de film ‘De horzel’ uit 1955 van Aleksandr Fajntsimmer naar de roman uit 1897 over een internationale revolutionair in Italië van de Ierse schrijfster Ethel Lilian Boole, die in 1902 trouwde met de Poolse revolutionair Wilfrid Michael Voynich. Het boek was in de Sovjet-Unie een absolute bestseller met tegen het eind van Voynichs leven ruim tweeënhalf miljoen verkochte exemplaren. De ‘romance’ uit de muziek van Sjostakovitsj werd later ook gebruikt bij de BBC-televisieserie ‘Reilly, Ace of Spies’.
1. Fjodor Serafimovitsj Droezjinin (6.4.1932 – 1.7.2007).
Sonate voor altviool solo (1959): 1) Largamente, 2) Vivace, 3) Adagio quasi lento, 4) Maestoso – Allegro risoluto.
Julia Rebekka Adler, altviool.
NEOS 11008/09.
2. Vladimir Ivanovitsj Tsytovitsj (Leningrad 6.8.1931 – 5.10.2012),
Concert voor altviool en kamerorkest (1965): 1) Allegro, 2) Larghetto. Allegro con moto, 3) Lento.
Joeri Kramarov, altviool. Orkest van Oude en Nieuwe Muziek olv. Edoeard Serov.
Kontrapunkt 32314.
3. Valerian Michailovitsj Bogdanov-Berezovski (1903-1971).
Sonate voor altviool en piano in c opus 44 (1956): 1) Allegro assai e poco inquieto, 2) Tema con variazione, 3) Postludia.
Igor Fedotov, altviool. Gary Hammond, piano.
Naxos 8.572247.
4. Arthur Vincent Sergejevitsj Lourié (1892-1966).
Duo voor viool en altviool (1960).
Eeva Koskinen, viool. Daniel Raiskin, altviool.
ASV CD DCA 1020.
Igor Fjodorovitsj Stravinski (1882-1971).
5. Elegie voor altviool solo (1944).
6. Russisch Lied uit de opera ‘Mavra’ voor altviool en piano.
Tatjana Masurenko, altviool. Roglit Ishay, piano.
Hänssler Profil CD PH10029.
7. Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj (1906–1975).
Suite uit de muziek bij de film ‘De horzel’  opus 97a (1955) van Aleskandr Fajntsimmer naar de roman van Ethel Lilian Voynich (11.5.1864 – 27.7.1960): 1) Ouverture, 2) Contradans, 3) Volksfeest, 4) Interlude, 5) draaiorgelwals, 6) Galop, 7) Introductie, 8) Romance, 9) Intermezzo, 10) Nocture, 11) Scene, 12) Finale.
Radiosymfonieorkest Berlijn olv. Leonid Grin.
Capriccio 10 298.