Oorgetuige #91: Michelangelo. Met al die lijken in de kast is In Rusland altijd wel wat te vieren. Het jaar 1975 zou niet alleen de boeken in gaan als het sterfjaar van Dmitri Sjostakovitsj. Al eerder was de viering van het halve millenniumfeest van de grote Renaissance-kunstenaar Michelangelo di Lodovico Buonnarroti Simoni (1475-1564) geagendeerd, die overigens een dag eerder werd geboren dan Stalin stierf; maar dan wel vijfhonderd jaar daarvoor.
De beeldhouwer begon poëzie te schrijven nadat hij in 1504 zijn standbeeld van David voltooide. Zijn muze, aan wie hij 50 van de 300 sonnetten opdroeg, was daana een kwart eeuw de 23-jarige Tommaso dei Cavaleiri. De jongeling beantwoordde zijn liefde niet maar zat wel aan het sterfbed van de 57-jarige ‘uomo universalis’. Benjamin Britten, de beste Westerse collega-vriend van Sjostakovitsj, componeerde in 1940 een cyclus op zeven sonnetten van Michelangelo als eerste geschenk voor zijn grote liefde en levenspartner, de Britse tenor Peter Pears. Er zijn mooie parallellen met de obsessieve liefde van Gustav von Aschenbach voor de Poolse Adonis Tadzio in Brittens laatste opera, Death in Venice. Zoals Sjostakovitsj’ opera Lady Macbeth diepe indruk maakte op Britten, gebruikte Sjostakovitsj diens War Requiem als studiemateriaal in de compositieklas. U hoort Brittens liederencyclus door tenor Nicholas Phan en pianiste Myra Huang.
Dmitri Sjostakovitsj voltooide op Kerstavond 1974, direct na afronding van het vijftiende strijkkwartet, zijn Suite op woorden van Michelangelo Buonnarroti opus 145. Hij nam 11 sonnetten op de teksten 1) Waarheid, 2) Ochtend, 3) Liefde, 4) Scheiding, 5) Woede, 6) Dante, 7) De bannelingen, 8) Schepping, 9) De nacht, 10) De dood en 11) Onsterfelijkheid. Krzysztof Meyer vindt dat zowel de selectie als de rangschikking van de gedichten duidelijk op autobiografische bedoelingen wijst. De parallellen met eerder werk zijn evident, zoals de elfdelige cyclische vorm die we kennen uit de cyclus Uit de joodse volkspoëzie en de Veertiende Symfonie en het citaat uit die symfonie van het tiende deel in het lied ‘De nacht’. Het belang dat hij hechtte aan deze symfonie wordt nog onderstreept doordat hij eruit citeert in zijn laatste voltooide werk, de altvioolsonate die u in de volgende Oorgetuige kunt beluisteren. In de liederencyclus klinkt aan het begin van het laatste deel, ‘Onsterfelijkheid’, een kinderlijk thema dat afkomstig is van de negenjarige Mitja, waarmee de componist een nietje slaat door zijn gehele oeuvre. De Michelangelo-liederen worden uitgevoerd door het USSR Staatsomroepsymfonieorkest met dirigent Gennadi Rozjdestvenski en bas Jevgeni Nesterenko.
De Georgische componist Giya Kancheli voltooide zijn vierde symfonie, In Memoriam Michelangelo, in opdracht van het ministerie van Cultuur al een jaar eerder, in 1974. Het werk kreeg dat jaar de staatsprijs. U hoort de premièreuitvoering door het Tbilisi Symfonieorkest onder leiding van Jansoeg Kachidze.
De samenwerking van Sjostakovitsj met regisseur Grigori Kosintsev begon in de jaren dertig met de filmmuziek voor de stomme film ‘Nieuw Babylon’. In 1940 schreef hij de toneelmuziek bij diens enscènering van ‘King Lear’ en dertig jaar later willigde hij diens verzoek in om er de filmmuziek bij te schrijven, ondanks het voornemen niet meer voor film te componeren. De muziek bij Kozintsevs verfilming van het drama van Shakespeare viel zo in de geheel nieuwe context en toonzetting van Sjostakovitsj’ laatste werken, zodat Lear in meerdere opzichten symbool kan staan voor het leven en werk van Dmitri Sjostakovitsj. Het Rundfunkchor en het Rundfunk Symphonie Orchester Berlin brachten onder leiding van Michail Jurowski een CD uit met de integrale muziek bij zowel Kozintsevs toneelstuk (1940) als film ‘King Lear’ (1970). Jelena Zaremba is de mezzosopraan, Stanislav Soeleimanov bas.
1. Benjamin Britten (1913-1976).
Zeven Sonnetten van Michelangelo opus 22 (1940): 1) Sonetto XVI, 2) XXXI, 3) XXX, 4) LV, 5) XXXVII, 6) XXXII, 7) XXIV.
Nicholas Phan, tenor. Myra Huang, piano.
Avie Records AV 2238.
2. Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj (1906-1975).
Suite op gedichten van Michelangelo voor bas en orkest, opus 145a (1975) (opname 20.4.1976)
Jevgeni Nesterenko, bas, en USSR Staatsomroepsymfonieorkest olv. Gennadi Rozjdestvenski.
Brilliant Classics 90719/7.
3. Giya Kancheli (geb. Tbilisi 10.8.1935).
Vierde symfonie, In Memoriam Michelangelo (1974).
Tbilisi Symfonieorkest olv. Jansoeg Kachidze.
Mazur Media Beaux 2025.
4. Dmitri Dmitrijevitsj Sjostakovitsj (1906-1975).
Muziek bij Grigori Kosintsevs film ‘King Lear’ opus 137 (1970): Signaal 1-5 – Prelude, het verloop van de tijd, Eerste tafereel: Lears kasteel – Begin van de catastrofe – Signaal 6-9 – De stem van de waarheid – Storm – Water – Storm, het begin – Lunch met Goneril – Laatste tafereel – finale.
Jelena Zaremba, mezzosopraan. Stanislav Soeleimanov, bas. Rundfunkchor en Symphonie Orchester Berlin olv. Michail Jurowski.
Capriccio 10 397.
